پیکره (Dec 2023)
تحلیل گفتمان قدرت در نگارۀ «تسخیر دژ بهمن توسط کیخسرو» در شاهنامۀ طهماسبی
Abstract
مقدمه: نقش و کارکرد ایدئولوژیک تصاویر در شاهنامه‌های مصور و از آن جمله «شاهنامۀ طهماسبی» از گسترده‌ترین مباحث گفتمانی پیرامون این اثر ارزشمند است. مسألۀ تأویل‌گرایی متون حماسی به‌عنوان موقعیتی راهبردی برای تبیین ساختار قدرت در عصر صفوی از دیگر موضوعات قابل توجه در این حیطه است. برخی از این تصاویر، به‌واسطۀ پیوستگی با یک شخصیت اسطورهای خاص، اهمیت بیشتری پیدا کرده و روایت حماسی آن‌ها با کنش‌های تاریخی درهم تنیده شده است. روایت «تسخیر دژ بهمن توسط کیخسرو» از این جمله است. بنابراین مهمترین مسألۀ پژوهش حاضر، تبیین چگونگی کارکرد و بازنمایی قدرت در نگارۀ مذکور است. انجام یک تحلیل دقیق از «نگارۀ تسخیر دژ بهمن توسط کیخسرو» برمبنای نشانه‌های تصویری موجود در نگاره و انطباق آن با مؤلفه‌های برون‌متنی هدف این پژوهش است.روش پژوهش: این پژوهش مبتنی‌بر شیوۀ توصیفی- تحلیلی بوده، داده‌های آن با جستجو در منابع کتابخانه‌ای و اسنادی گردآوری شده است. شیوۀ تجزیه و تحلیل اطلاعات به‌روش کیفی، با در نظر گرفتن مضمون روایی و تصویری، به‌روش تحلیل گفتمان انتقادی انجام گرفته است.یافته‌ها: یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که در نگارۀ تسخیر دژ بهمن توسط کیخسرو، راهبردهایی نظیر قطب‌بندی، بازنمایی مثبت گروه خودی و بازنمایی منفی دیگری برای نشان دادن برتری کیخسرو به‌کار گرفته شده است. خوانش لایه‌های معنایی اثر در ارتباط با جهان پیرامون متن، نشانگر دلالت این اثر به رخدادهای تاریخی پیرامون نگاره در تطابق با نگرش و عملکرد پادشاهان صفوی است. به‌نظر میرسد بازتولید روایت اسطورهای تسخیر دژ بهمن، به‌عنوان مهمترین بخش حماسی «شاهنامۀ فردوسی»، در فضای سیاسی- فرهنگی روزگار صفوی، مجالی راهبردی برای ترسیم آرمان‌های شاهانه بوده است.نتیجه‌گیری: در نگارۀ «تسخیر دژ بهمن توسط کیخسرو» نوعی رابطۀ فرازمانی میان روایت اسطورهای و روایت تاریخی دیده میشود. الحاق «بافت تاریخی» به «بافت اسطورهای»، از دیگر موارد قابل توجه در این حیطه است. به نظر میرسد بازتولید روایت اسطورهای تسخیر دژ بهمن، به عنوان مهمترین بخش حماسی شاهنامۀ فردوسی، در فضای سیاسی- فرهنگی روزگار صفوی، مجالی راهبردی برای ترسیم آرمان‌های شاهانه بوده‌است.
Keywords
