Colloquia Humanistica (Jun 2015)
Is There Tunisian Literature? Emergent Writing and Fractal Proliferation of Minor Voices
Abstract
Is There Tunisian Literature? Emergent Writing and Fractal Proliferation of Minor Voices The article presents the Tunisian literature from the non-local perspective of global literary market and the circulation of translated literature. The minor status of the studied phenomenon becomes obvious even when the Tunisian literature is compared with the Moroccan one. What is more, this comparison helps to understand the consequences of some choices made by the Tunisian writers, choices that established diverging directions of literary quest and the ambivalent aspiration of belonging both to the Arabic and the French linguistic and cultural zone. This basic ambivalence is treated in the article as essential fissure and a kind of fractal principle, conducing to the proliferation of minor voices, instead of synergistic pattern of development leading to the synthesis of cultural contradictions. Some of these voices, such as Abdelwahhab Meddeb, try to inscribe themselves in the universalist, gallicized context, while others, such as the emigrant Arab-speaking writer Hassouna Mosbahi, find in the translation a chance of reaching new readers and the promise of escaping the status of minor or emergent writers. Czy istnieje literatura tunezyjska? Pisarstwo emergentne i fraktalna proliferacja mniejszościowych głosów Artykuł stanowi próbę świadomie „tendencyjnego” przedstawienia literatury tunezyjskiej z eurocentrycznej perspektywy. Postawione w tytule pytanie, wskazujące na wątpliwe istnienie tej literatury, wynika ze skrzyżowania spojrzenia na rzeczywistość lokalną z ujęciem globalnym, operującym ponadlokalnymi pojęciami rynku literackiego i obiegu literatury tłumaczonej. Literatura tunezyjska rysuje się jako zjawisko wybitnie mniejszościowe nawet wówczas, gdy zostaje ujęta w ramy regionalnego porównania z literaturą marokańską. Uwidacznia ono naturę i konsekwencje wyborów dokonanych przez pisarzy tunezyjskich począwszy od lat 20. i 30. XX wieku. Te wybory określiły rozbieżne kierunki poszukiwań własnego języka literackiego oraz podwójną aspirację „arabskości” i „europejskości”, jaka wprowadziła wewnętrzne pęknięcie w lokalnym pejzażu kulturowym. Ten podstawowy rozłam jest potraktowany w artykule jako element wprowadzający swoistą zasadę fraktalną. Niczym fraktal, literatura tunezyjska nie rozwija się w kierunku syntezy sprzecznych tendencji i synergii prowadzącej w konsekwencji do umocnienia jej obecności i oddziaływania, lecz w kierunku proliferacji wymiarów mniejszościowości. Oznacza to eksplorację coraz dalszych rejonów pisarskiego doświadczenia przez głosy coraz słabiej słyszalne, pozbawione czytelniczego zaplecza, choć same w sobie interesujące. Wywód o „fraktalności” literatury tunezyjskiej został zilustrowany przykładami odnoszącymi się zarówno do pisarstwa w języku arabskim, jak i francuskim. Wzmiankowanymi w artykule założycielami nowoczesnej tradycji poezji, prozy narracyjnej i eseju są odpowiednio Echebbi, Khraief i Memmi. Kolejne nazwiska, takie jak Meddeb i Mosbahi, konotują różne sposoby usytuowania pisarza tunezyjskiego wobec Europy, pomiędzy poszukiwaniem odrębności a postulatem uniwersalizmu i poczuciem głębokiego związku z kulturą francuską. To ostatnie roszczenie może być interpretowane jako przyczyna wyciszenia wielu wymiarów tunezyjskiej tożsamości; w artykule zwrócono uwagę na milczenie grup nienależących do tunezyjskiej kultury miejskiej, reprezentujących świat pustyni, które doczekały się co prawda literackiego wyrazu, przemieszczonego jednak w europejski kontekst i w dużym stopniu pozbawionego bezpośredniego czytelniczego zaplecza. Skomplikowane oddziaływanie języków i przekładów, mogących wesprzeć te mniejszościowe poszukiwania literackie, prawdopodobnie dałoby się lepiej uchwycić dzięki poszukiwaniu nowych perspektyw syntetycznych, na przykład podejmujących pojęcie „literatury afroeuropejskiej”, niż przy zastosowaniu tradycyjnego pojęcia „literatury narodowej”, które wydaje się mieć ograniczone zastosowanie w odniesieniu do aktualnej literatury północnoafrykańskiej.
Keywords
