جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام (Mar 2023)
تحلیل محتوای آثار گفتمان روشنفکران دینی در فرایند انقلاب اسلامی بر اساس نظریه جیمز پل جی
Abstract
هدف اصلی مقاله حاضر تحلیل محتوای آثار گفتمان روشنفکران دینی با استفاده از روش نظریه تحلیل گفتمان جیمز پل جی است. در فرایند انقلاب اسلامی روشنفکران دینی از کتبی همچون راه طی شده، غرب‌زدگی، در خدمت و خیانت روشنفکران، قرآن مجید و تکامل موجودات زنده، آری برادر چنین بود و بازشناسی هویت ایرانی- اسلامی بهره گرفتند. نویسنده در این مقاله در پی پاسخ به این سؤال است که تحلیل محتوای آثار گفتمان روشنفکران دینی در فرایند انقلاب اسلامی بر اساس نظریه جیمز پل جی به چه صورت می‌باشد؟ روش مورداستفاده در این مقاله روش تحلیل گفتمان با استفاده از نظریه تحلیل گفتمان جیمز پل جی است. نظریه گفتمان پل جی یکی از تخصصی‌ترین نظریه‌ها در تشریح ساختار یک متن و دستیابی به عناصر زبانی آن و ارتباط بین این عناصر است. یافته‌ها نشان می‌دهد با توجه به هفت سؤال نظریه پل جی در آثار و کتب روشنفکران دینی در سؤال نخست نویسندگان گزاره‌های همچون توحید، قیامت، کشمکش میان غرب و شرق و وادادگی شرق نسبت به محصولات غرب و رنج بردگان جهت ساخت اهرام مصر را مهم و برجسته ساخته‌اند. در سؤال دوم مفاهیمی همچون دنیاپرستان، خداپرستان، ابوذر غفاری، ابوعلی سینا، حلاج، ناسیون، ملیت، الیناسیون، ممالک غرب، ممالک شرق و آدم غرب‌زده را به‌عنوان یک هویت نشان می‌دهد. در سؤال سوم رابطه دسته متدین و دسته متجدد، رابطه پیغمبران با فلاسفه و دانشمندان، رابطه جامعه و دین، رابطه میان ممالک غرب و شرق را توضیح می‌دهد. در سؤال چهارم برقراری پیوند میان اشیاء و پدیده‌ها همچون ریش، عبا عمامه، انگشتر، بت‌پرستی، ارواح، الیناسیون فکری و اندیشه روشنفکران، پیوند میان ابزارهای دستی و قدیمی روستاها با ماشین‌آلات جدید شهری را شرح می‌دهد. در سؤال پنجم کنش روحانیت شیعه درحرکت‌های انقلابی، کنش منفعلانه روحانیت در نهضت ملی پس از شهریور 1320، کنش‌های ناشی از غرب‌زدگی مردم در برابر مسائل شهری را توضیح می‌دهد. در سؤال ششم نگاه منفی و انتقادی به استدلال‌های علما و فقهای اسلام نسبت به رابطه توحید و علم، سیاست عوام‌زدگی در اسلام، سیاست بازگشت به خویش در تاریخ ایران را مهم و مثبت قلمداد می‌کند. در سؤال هفتم گفتمان بشر مبنی بر اعتقاد همیشگی بشر به خالق، گفتمان مبتنی بر تکامل تدریجی موجودات زنده، گفتمان دو قرن اول ایران اسلامی و تأثیر آن بر فرهنگ، خلق‌وخوی و رفتار، گفتمان نحوه مواجهه مردم با ماشین مناسب و دارای امتیاز هستند.
Keywords
