پژوهش‌های آبخیزداری (Jun 2024)
تأثیر اقدام‌های آبخیزداری بر متغیرهای آب‌شناختی با استفاده از مدلSWAT در آبخیز کن
Abstract
مقدمه و هدفدر کشور اجرای اقدام‌های آبخیزداری، ارزیابی و بررسی تأثیرات فعالیت های انجام‌شده‌ی این طرح ها بر فرآیندهای حاکم بر آبخیز، ضروری است. حال آن که اساساً ارزیابی عملکرد اقدام‌های آبخیزداری به اندازه‌ی کافی در کشور انجام‌نشده است.مواد و روش‌هااین پژوهش در استان تهران در آبخیز کن با هدف شبیه‌سازی تأثیر اقدام‌های آبخیزداری بر متغیرهای آب‌شناختی، با استفاده از مدل SWAT انجام شد. از این رو، ابتدا اجرای اولیه مدل انجام شد و سپس واسنجی و اعتبارسنجی شد. در این پژوهش برای بهره‌گیری از دستورالعمل‌ها و توابع گوناگون هدف و نیز برای واسنجی و اعتبارسنجی مدل از نرمافزارSWAT-CUP استفاده شد. به‌منظور تعیین و مقایسه‌ی شرایط شبیه سازی با شرایط حاکم بر آبخیز از معیارهای ارزیابی مانند ضریب تبیین و ضریب کارآیی استفاده شد.نتایج و بحثنتایج پژوهش نشان داد که کارایی مدل SWAT برای شبیه‌سازی آب‌شناختی آبخیز مطالعهشده قابل قبول بود. بنابراین مقدار ضریب تبیین در مرحله‌ی واسنجی و اعتبارسنجی به ترتیب 0/69 و 0/86 بود. همچنین، مقدار شاخص نش-ساتکلیف در مرحله‌ی واسنجی و اعتبارسنجی به ترتیب 0/85 و 0/93 به‌دست آمد. سپس اقدام‌های آبخیزداری در سطح آبخیز مطالعهشده شبیه‌سازی شد. نتایج این شبیه‌سازی نشان داد که رواناب سطحی در عملیات آبخیزداری به‌شکل بند توری‌سنگی، سنگی ملاتی، بانکت‌بندی و خشکه‌چین به ترتیب 25، 23، 21 و 11% کاهش یافت. همچنین، اندازه‌ی آب در دسترس در عملیات آبخیزداری به‌شکل بند توری‌سنگی، سنگی ملاتی، بانکت‌بندی و خشکه‌چین به ترتیب در مقایسه با شرایط اجرا نشدن این عملیات‌ها در سطح آبخیز 19، 21/3، 20/5 و 10/75 % بیشتر بود. بیشترین اندازه‌ی تغییر جریان جانبی نیز در شرایط اجرای عملیات سنگی ملاتی بود. همچنین اندازه‌ی تبخیر و تعرق با اجرای عملیات آبخیزداری بند توری‌سنگی، سنگی ملاتی، بانکت‌بندی و خشکه‌چین به ترتیب 20/19، 20/86، 19 و 10/87% افزایش یافت.نتیجه‌گیری و پیشنهادهابر پایه‌ی نتایج این پژوهش در آبخیز کن می‌توان با اجرای اقدام‌های آبخیزداری مزبور، برنامه‌های مدیریتی و زیستی احتمال رخداد سیل و خسارت‌های ناشی از آن را تا حد زیادی کاهش داد.
Keywords
