Το Ηθικό Καθεστώς της Δουλείας στα Πολιτικὰ του Αριστοτέλη

Abstract

Ο σύγχρονος κόσμος αποδοκιμάζει τη δουλεία, γιατί θεωρεί πως αντίκειται στις κανονιστικές προϋποθέσεις της δημοκρατίας. Η δημοκρατία νοείται όταν η κοινωνία αποτελείται από ελεύθερους και ίσους μεταξύ τους πολίτες. Η αποδοκιμασία της δουλείας οριοθετείται από συνταγματικές διατάξεις που κατοχυρώνουν ατομικά δικαιώματα, τα οποία είναι απαραβίαστα. Η δουλεία ταυτίζεται με την εκμετάλλευση. Στην Αρχαία Ελλάδα, τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Ήταν νόμιμο ένας ευπατρίδης να έχει δούλους εντός του οίκου του. Οι δούλοι συνιστούσαν θεσμό της οικονομίας της αρχαίας πόλης-κράτους. Πολιτική υπόσταση δεν είχαν. Είναι πολύ δύσκολο να κατανοηθεί πως η αρχαία Αθήνα που γέννησε την άμεση δημοκρατία, που αποτελεί την αυθεντική μορφή της λαϊκής κυριαρχίας, επιδοκίμασε τον δουλοκτητικό θεσμό. Ορισμένοι σύγχρονοι διανοητές υποστηρίζουν πως δημοκρατία δεν υπήρξε στην αρχαία Αθήνα, αφού για να συμμετάσχει κάποιος στην Εκκλησία του Δήμου έπρεπε να συμπληρώνει αυστηρά κριτήρια. Οι γυναίκες, τα παιδιά, οι μέτοικοι, οι δούλοι, αλλά και εκείνοι που μίσθωναν την εργασιακή τους δύναμη (δεν είχαν την ικανότητα για αυτοσυντήρηση) αποκλείονταν από τις πολιτικές διαδικασίες. Ο Αριστοτέλης είναι ο πρώτος φιλόσοφος που δίνει μια σαφή εικόνα για τον φύσει δούλο στα Πολιτικά. Ο Αριστοτέλης έχει κατηγορηθεί σήμερα πως ενθάρρυνε την αντίληψη πως οι δούλοι δεν είναι δεκτικοί ηθικής τελείωσης, αλλά και πως ιεραρχεί την ανθρώπινη ύπαρξη. Ο ίδιος, όμως, κινείται με γνώμονα το «άρχειν-άρχεσθαι», διατυπώνοντας τη θεώρησή του για το συγκεκριμένο θεσμό, πάνω στον οποίο οικοδομεί την τελεολογική αντίληψη που είχε για τον κόσμο. Πίστευε πως κάθε γεγονός στον κόσμο είναι συνδεδεμένο με κάποιο σκοπό (τέλος). Θεωρούσε πως η σχέση εξουσιάζοντος-εξουσιαζόμενου είναι μια σχέση που αποβλέπει στο αμοιβαίο συμφέρον και δεν υπάρχει κάποια μορφή εκμετάλλευσης. Ο Αριστοτέλης είναι εκείνος που συστηματοποιεί στο γραπτό του λόγο την έννοια του φύσει δούλου, σε ποιο βαθμό έχει αναπτύξει την έλλογη δύναμή του και γιατί η σχέση κυρίου-δούλου είναι αναγκαία για την επιβίωση και των δύο.

Keywords

• δουλεία
• δημοκρατία
• δικαιώματα
• οικονομία
• Αριστοτέλης