تعیین الگوی بهینه کشت محصولات عمده زراعی دشت مرند با تاکید بر بهره‌برداری پایدار از منابع آب

Abstract

برداشت بی ‏رویه و نامطلوب منابع آب در بسیاری از مناطق کشاورزی ایران به ­ویژه دشت مرند به‌عنوان یکی از قطب­های کشاورزی استان آذربایجان شرقی، ­لزوم تخصیص بهینه منابع محدود آب و نیز ضرورت لحاظ راهبردهای مختلف آبیاری برای هر محصول را نمایان کرده است. بر این اساس، هدف مطالعه حاضر تعیین الگوی بهینه کشت محصولات زراعی با تأکید بر محدودیت منابع آب در دشت مرند بود. بدین منظور، از رهیافت برنامه ­ریزی­ ریاضی یعنی، الگوی برنامه ­ریزی کسری با اهداف چندگانه با بهره ‏گیری از رویکرد فازی استفاده شد. گردآوری داده­ های مورد نیاز نیز از طریق تکمیل پرسشنامه از 321 کشاورز منطقه صورت گرفت. نتایج نشان داد که الگوی بهینه کشت پایدار پیشنهادی حاصل از مدل یادشده، در مقایسه با مدل برنامه­ ریزی خطی، باعث کاهش درآمد ناخالص بهره ­برداران در کوتاه‏ مدت می­شود. همچنین، بر اساس یافته­ های حاصل از الگوی برنامه ­ریزی کسری، مصرف آب به ­گونه­ای صورت خواهد گرفت که عمدتاً در ماه­های مختلف، کمبودی از این حیث در منطقه وجود نداشته باشد؛ افزون بر این، مصرف کودهای شیمیایی و سموم در حداقل خود بوده و محصولات زراعی که نسبت به آب مصرفی سود ناخالص کمتری را حاصل می­کنند، از الگوی کشت فعلی حذف و محصولات با صرفه اقتصادی بالا و نیاز آبی کم مانند زعفران که سازگار با اقلیم منطقه باشد، در الگوی کشت جایگزین می­شوند. بر این اساس، ترویج روش­های نوین آبیاری، توسعه کشت محصولات کم‏ آب ­بر و استفاده از آب صرفه­ جویی‏ شده در محصولات با بازده بالاتر در راستای بهره ­برداری پایدار از منابع آب توصیه می­شود.

Keywords

• الگوی کشت
• برنامه‌ریزی‌کسری
• دشت مرند
• محصولات زراعی
• منابع آب