Bulletin of the Mineral Research and Exploration (Dec 2015)
TÜRKİYE GEÇ PLEYESTOSEN BUZULLAŞMASI VE PALEOİKLİMİ
Abstract
Buzullar, iklim değişikliklerine nispeten hızlı bir şekilde tepki vererek çevre şartlarını doğrudan kayıt altına aldıklarından, bir bölgenin atmosferik koşulları hakkında önemli ip uçları içerirler. Benzer şekilde, geçmiş dönemlerdeki buzulların incelenmesi ile de paleoiklim koşulları hakkında bilgiler elde edilebilir. Bu makalede son yıllarda Türkiye dağlarındaki eski buzul çökellerinden kozmojenik yüzey tarihlendirmesiyle elde edilen Geç Pleyistosen buzul kronolojileri ele alınmaktadır. Ayrıca yapılan bu çalışmalara genel bir bakış açısı getirilerek, buzullaşma zamanları ve paleoiklim hakkında bölgesel çıkarımlar sunulmaktadır. Türkiye’de toplam 27 bölgede buzullar gelişmiştir. Bunlar Toros Dağları, Doğu Karadeniz Dağları ve Anadolu’nun çeşitli bölgelerine dağılmış yüksek dağlarda gruplanmışlardır. fiimdiye kadar 9 dağdan toplam 363 adet kozmojenik yüzey örneği alınmış olup elde edilen sonuçlara göre, Türkiye’de bilinen en eski Geç Pleyistosen buzul ilerlemesinin MIS 4 (71 bin yıl önce)’de başlayarak, MIS 3 (29-35 bin yıl önce) sonuna kadar devam ettiği düşünülmektedir. Sonrasında buzullar daha da ilerlemiş ve en geniş boyutlarına 21 bin yıl önceki Son Buzul Maksimum’u (Last Glacial Maximum; SBM) sırasında ulaşmışlardır. Bu sadece Türkiye’de değil Avrupa, Kuzey Amerika ve Dünya’nın diğer bölgelerde de gözlenen küresel anlamdaki SBM (~19-23 bin yıl önce) ile de uyumludur. SBM’den sonraki dönemlerde ısınmanın artmasıyla buzullar giderek küçülmüş, Geç Buzul (Late Glacial) (19-13 bin yıl önce) ve Genç Dryas (Young Dryas) (13-11.7 bin yıl önce) dönemlerinde, zaman zaman duraklayarak, bazen de bir miktar ilerleyerek ait oldukları dönemlerin morenlerini depolamışlardır. ‹klimin günümüz koşullarına yaklaştığı Holosen’de ise (son 11.7 bin yıl), Türkiye’nin sadece çok yüksek dağlarında (>3500 m) buzulları görmek mümkün olmuştur. Yaptığımız buzul modellemeleri ve diğer proksi veriler, SBM ikliminin günümüzden 8-11°C daha soğuk, yağış koşullarının ise güneybatı Anadolu’da günümüzden 1.5-2 kat daha fazla, orta ve iç kesimlerde günümüzdekine yakın ve kuzeydoğuda ise günümüzden % 30 daha kurak olduğunu göstermektedir. Geç Buzul’da iklimin günümüzden 4.5-6.4°C daha soğuk ve %50 kadar daha fazla nemli; Erken Holosen’de 2.1-4.9°C daha soğuk ve iki katına kadar daha yağışlı; Geç Holosen’de ise yağış koşullarının günümüze yaklaştığını ancak hava sıcaklığının hala günümüz değerlerinden 2.4-3°C daha soğuk olduğunu ortaya koymaktadır.
Keywords
