استفاده از نقشه ویژگی‌های خاک در تولید نقشه‌های تفصیلی دقیق خاک

Abstract

سابقه و هدف: نقشه‌های تفصیلی خاک یکی از ابزارهای ضروری برای دستیابی به مدیریت پایدار می‌باشند. باوجود پیشرفت‌های صورت گرفته در نقشه‌برداری رقومی خاک و تلاش‌ در تولید نقشه‌های دقیق، عدم اطمینان کافی به نقشه‌های خاک در بسیاری از مقیاس‌ها همچنان به قوت خود باقی است. مطالعات اخیر عمدتا بر روش‌های سنجش از دور تمرکز یافته است که ویژگی‌های مشخصه زیر سطحی خاک را کمتر در نظر می‌گیرند. این مطالعه از روش جدید درون یابی بین خصوصیات زیرسطحی و مشخصه خاک برای افزایش دقت نقشه های تهیه شده استفاده نموده است. هدف از این مطالعه تولید نقشه‌های دقیق خاک با دو رویکرد استفاده از سطوح ژئومورفیک و همچنین درون‌یابی ویژگی‌های مشخصه زیرسطحی خاک در منطقه چالوس می‌باشد. مواد و روش‌ها: منطقه مورد مطالعه به مساحت 100 هکتار در روستای باندر از توابع بخش کلاردشت شهرستان چالوس در استان مازندران می‌باشد. از ضخامت و یا عمق مرز بالایی/پایینی افق‌های مشخصه یا خصوصیات مشخصه خاک به عنوان معیار تفکیک واحدهای نقشه خاک استفاده گردید. بر اساس سیستم جامع رده‌بندی امریکایی خاک، شش ویژگی مشخصه تاثیرگذار در تفکیک خاک‌های منطقه در سطح فامیل (مرز فوقانی افق کمبیک، مرز فوقانی افق آرجیلیک، مرز فوقانی افق کلسیک، ضخامت افق مالیک، ضخامت خاکرخ و آهکی یا غیر آهکی بودن) انتخاب گردید و از درون‌یابی عددی این ویژگی‌ها برای تولید نقشه‌های موضوعی استفاده شد. نقشه نهایی خاک منطقه از تلفیق این شش نقشه موضوعی به‌دست آمد. پس از تهیه نقشه هر یک از خصوصیات خاک به صورت مجزا، کلیه نقشه-های تهیه شده با یکدیگر تلاقی داده شده و نقشه واحدهای همگن به دست آمد. اراضی مرتفع منطقه مزبور به دلیل اکوسیستم منحصر به فرد و تاثیر جهت شیب در ایجاد خرد‌اقلیم‌ها، تغییرات پوشش گیاهی و تنوع بالای خاک‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است. نمونه‌برداری از 56 خاکرخ و 44 مته (به منظور بررسی تغییرات در فاصله میان خاکرخ‌ها) به‌صورت شبکه‌ای نسبتا منظم با فواصل 100 متر انجام شد. به‌منظور بررسی و توصیف ساختار مکانی متغیرهای مورد نظر از نیم‌تغییرنما استفاده شد. وجود روند و ناهمسانگردی داده‌ها نیز مورد بررسی قرار گرفت. پس از تهیه منحنی‌های تغییرنما ، انتخاب بهترین مدل‌ها با استفاده از روش اعتبارسنجی متقاطع و نیز شاخص RMSS انجام گرفت.یافته‌ها: در تهیه نقشه خاک با استفاده از روش سطوح ژئومورفیک، از 20 واحد خاک شناسایی شده 12 واحد خاک از نوع همسان و 8 واحد از نوع اجتماع بود. این در حالی است که تمامی 20 واحد نقشه به دست آمده از روش درون‌یابی ویژگی‌های زیر سطحی از نوع همسان بودند. این روش دقت بالایی در ترسیم مرز بین واحدهای خاک داشت. تفاوت اصلی این روش با روش‌های سنتی در تولید نقشه-های تفصیلی خاک، استفاده از درون‌یابی خودکار نظارت شده به‌جای درون‌یابی دستی و استفاده از مجموعه‌ای از شاخص‌های کمی می-باشد.نتیجه گیری: یکی از مزایای عمده این روش استفاده از ویژگی‌های درونی خاک به عنوان متغیر کمکی در کنار سایر فاکتورهای اقلیم، توپوگرافی، موجودات زنده، مواد مادری و زمان است. این مطالعه بر اهمیت نقش فاکتور s در مدل SCORPAN تاکید کرده و نشان داد که ویژگی‌های درونی خاک که به‌طور مستقیم در رده‌بندی خاک دخالت دارد، به‌طور مؤثری می‌توانند در تفکیک واحدهای خاک استفاده گردند.

Keywords

• ژئومورفولوژی
• نقشه خاک
• زمین آمار