İmam Muhammed’in el-Asl Adlı Eserinde İstihsan Kelimesi ve Türevlerinin Geçmediği İstihsan Örnekleri Üzerine Bazı Mülâhazalar

Abstract

Hanefî usûl düşüncesinin özgün kimliğini en iyi şekilde yansıtan istihsan kavramıüzerine bugüne kadar birçok çalışma yapılmış; bunlardan bir kısmı istihsanprensibinin uygulamadaki yeri ve işlevini ortaya koymayı hedeflediğinden belirli birHanefî furû‘ fıkıh eserinde yürütülmüştür. Biz de bu makâlemizde Hanefî mezhebininilk ve temel eserlerinden biri olan el-Asl’ın tamamını okuyarak ulaştığımız istihsanörnekleri içerisinden “istihsan” kelimesi ve türevlerinin kullanılmadığı örneklerüzerinde bir inceleme yaptık. İncelemelerimiz neticesinde bu örneklerin bir kısmındasadece kıyas kavramının kullanıldığı sonucuna vardık. Sadece kıyas kavramınınkullanıldığı bu örneklerin bazısında kıyasın terk edildiğinin de açıkça dile getirildiğinigördük. Örneklerin diğer bir kısmında ise istihsan yahut kıyası karşılamak üzere“hasen”, “ehabbu ileyye”, “kabîh” gibi farklı lafız ve ibârelerin tercih edildiğini; birbölümünde ise sadece istihsan gerekçesine yahut hükmüne yer verilmekle yetinildiğinitespit ettik. Bu örnekler göz ardı edilemeyecek kadar çok sayıda olup bu makâle desöz konusu örneklerin dışarıda bırakıldığı bir araştırma ile el-Asl’daki istihsan anlayışıhakkında kapsayıcı ve isâbetli sonuçlara ulaşmanın mümkün olmadığını göstermeyiamaçlamaktadır.