Archiwum Kryminologii (Jan 2008)
Uwagi o reformie prawa dotyczącego nieletnich
Abstract
W opracowaniu przedstawione zostały przemiany prawa dotyczącego nieletnich, którego podstawą jest ustawa z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich. Autor artykułu przedstawia swoje komentarze oraz przybliża propozycje nowych regulacji w tym zakresie. Punktem wyjścia dla rozważań podjętych w tekście są okoliczności powstania pierwszego sądu dla nieletnich w 1989 roku w Chicago, który w swojej działalności opierał się na ustawie o postępowaniu z zaniedbaną i przestępczą młodzieżą. Dalej A. Marek prowadzi rozważania nad możliwością utworzenia specjalnych ośrodków wychowawczych na gruncie europejskim, gdzie największe zasługi miała szkoła socjologiczna i program Franza Liszta (tzw. Program Marburski) akcentujący potrzebę powstania specjalnych ośrodków wychowawczych oraz poprawczych dla nieletnich. A. Marek zwraca uwagę na dwie wytworzone w tym czasie orientacje w podejściu do karania nieletnich. Przeciwnicy spierali się ze sobą przede wszystkim o to, czy prawo nieletnich powinno zostać całkowicie oderwane od prawa karnego, czy też odpowiedzialność za niektóre czyny szczególne powinna pozostać w jurysdykcji karnej. Po licznych dyskusjach podjęto decyzję o rozdzieleniu kompetencji. Od tej pory prawo karne miało normować i stosować wobec nieletniego środki za popełnienia czynów karalnych, prawo rodzinne i opiekuńcze miało natomiast przeciwdziałać przejawom niedostosowania społecznego poprzez stosowanie środków opiekuńczo-wychowawczych.Warunkowa odpowiedzialność nieletnich, którzy do 13 roku życia mieli bezwarunkowo odpowiadać przed sądem dla nieletnich, zaś między 13 a 17 rokiem życia mogli odpowiadać karnie, jeżeli sąd podjął taką decyzję była krytykowana po II wojnie światowej.W tym czasie popularność zyskiwały idee modelu opiekuńczo-wychowawczego postępowania wobec nieletnich, który występowały przede wszystkim w Belgii, Hiszpanii i Polsce. W dalszej części artykułu A. Marek przywołuje moment utworzenia w Polsce sądów rodzinnych, które wyposażone zostały w szeroki wachlarz kompetencji i mogły orzekać zarówno w sprawach opiekuńczych jak i karnych. Autor tekstu zwraca uwagę na poszczególne zapisy ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich z 1982 r. wymieniając jej słabe strony. Wśród największych wad rozwiązania A. Marek wskazuje: opieranie się na nieaktualnych założeniach pedagogicznych, nierealizowanie w pełni wytworzonej jednolitej koncepcji ochrony wychowawczej, wadliwość prawa do orzekania kar wobec nieletnich przez sądy (w tym kary 25 lat pozbawienia wolności za zabójstwo). W artykule została także zwrócona uwaga na coraz powszechniejszą w Polsce tendencję zaostrzania przepisów karnych zwłaszcza tych dotyczących nieletnich. Wśród proponowanych rozwiązań autor przytacza pomysł zrezygnowania z wymiaru kary do dwóch trzecich górnej granicy kary przewidzianej za przestępstwo, ze względu na prawo sędziów do utrzymania swobody sędziowskiej przy wymiarze kary. A. Marek wspomina także próby nowelizacji kodeksu nieletnich w latach 2003-2006 przez zespół A. Gaberle, która miał opierać się na kompilacji przepisów prawa materialnego, procesowego i wykonawczego. Projekt nie uzyskał akceptacji i spotkał się z dużą krytyką, mimo być przełomowym rozwiązaniem omawianych kwestii. W podsumowaniu autor publikacji wskazuje na potrzebę silnych zmian prawa dotyczącego nieletnich, przede wszystkim zaś na podniesienie wieku odpowiedzialności karnej do 18 lat. A. Marek sugeruje także częstsze stosowanie środków probacyjnych takich jak: nadzór kuratora, naprawienie wyrządzonej szkody czy zadośćuczynienie, które wiążą się wciąż z wychowawczymi oddziaływaniami na nieletniego i nie stanowią tylko jego ukarania.
Keywords
