İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi (Jun 2018)
TÜRKİYE’DE POZİTİVİZM TARTIŞMALARININ KÜLTÜREL ÜRÜNLERE YANSIMASI: “TATARCIK” VE “SESSİZ EV” ROMANLARI BAĞLAMINDA POZİTİVİZMİN SAVUNUCULARININ ELEŞTİRİSİ
Abstract
Arka planında Aydınlanma hareketi olan ve başta doğa bilimleri olmak üzere hemen hemen tüm bilim alanlarını etkileyen pozitivizm, deney yoluyla açıklanabilen, spekülatif olmayan, gözlenebilen anlamlarına gelmektedir. Bu çerçevede modern bilimin ışığında, bilimsel olana önem atfeden buna karşılık metafizik ve dini toplumların ilerlemesinde büyük bir mani olduğuna vurgu yapan dünya görüşü şeklinde tanımlanabilmektedir. Gerçek bilginin yegane dayanağının amprik bilimler olduğunu iddia eden, ölçülebilir ve bu anlamda öngörülebilir şeylerden hareketle dünyayı açıklayan bir yaklaşımdır, pozitivzim. Avrupa’da toplumu ve insanı açıklamada önemli bir referans noktası olan pozitivizmle Osmanlı-Türk aydınının tanışması, 19. yüzyılda Batı ile ilişkilerin kurulması neticesinde gerçekleşmiştir. İlerlemenin itici gücünün bilim olduğu yargısına ulaşan aydın kesimin bir bölümü, onu elde etmenin tek yolunun pozitivizm olduğu düşüncesini savunmuştur. Başka bir ifadeyle 18. ve 19. yüzyılda Batıda gelişen pek çok fikir akımının etkisi altında kalan Osmanlı aydınının, özellikle toplum mühendisliği yönü ağır basan pozitivizmden önemli ölçüde etkilendiği ifade edilebilir. Pozitivizmin Osmanlı-Türk aydını üzerindeki etkileri ve bu bilimsel yaklaşım üzerinden bireyi, toplumu, siyaseti açıklama çabalarının kültürel bir anlatı türü olan romanlarda da ele alındığı görülmektedir. Buradan hareketle bu çalışmada, Halide Edip Adıvar’ın “Tatarcık” ve Orhan Pamuk’un “Sessiz Ev” romanlarında pozitivizmin hangi yönleriyle ele alındığı, toplumu ve bireyi açıklamada hangi varsayımlardan hareket ettiği metin analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Böylece farklı dönemlerde kaleme alınan söz konusu romanlardaki, çalışmanın konusu kapsamında yansıtılan düşünceler ve duygular kavranmaya çalışılmış ve bu düşüncelerin nasıl ifade edildiği araştırılmıştır.
