بررسی و تحلیل سروده‌های زن‌ستیزانه و زن‌ستایانة شاهنامة فردوسی

Abstract

ادبیات هر ملتی متأثر از فرهنگ و باورهای اجتماعی است و تأثیر اجتماع بر ادبیات، امری مسلّم است. زن که نیمی از پیکرة اجتماع بشری است، در شکل‌های مختلفی ازقبیل: زن در شکل نوعی خود، مادر، دختر، معشوق، و ممدوح در ادبیات بازتاب یافته‌ است و سخنوران بسیاری به این مقوله پرداخته‌اند؛ ازاین‌رو یکی از عرصه‌های پژوهش، تحقیق دربارة دیدگاه‌های شاعران و نویسندگان دربارة زن و بررسی نوع نگاه آنان در این مقوله است؛ این مقاله بر آن است تا شاهنامة فردوسی را از این منظر مطالعه و بررسی کند؛ بدین‌منظور با بررسی ابیاتی که در آنها دربارة زن سخن گفته‌ شده‌، به این نتیجه رسیده ‌است که در شاهنامه ابیات فراوانی هست که نگاه مثبتی به زن ندارند و در مقابل ابیاتی که برخی از پژوهشگران آنها را زن‌ستایانه دانسته‌اند، درواقع این‌گونه نیستند و فردوسی باتوجه‌به فضای حماسی- که یکی از اساسی‌ترین لوازم آن اغراق است - می‌بایست به نوعی دربارة برخی از زنان سخن می‌گفت که آنان را غیرعادی و به‌اصطلاح اَبَرزن نشان دهد. بخش دیگری از ابیاتی که گمان زن‌ستایانه‌‌بودن از آنها می‌رفت نیز درواقع توصیف زیبایی معشوقه‌هاست؛ ذکر این نکته که در ادبیات ما، معشوق در بیان زیبایی توصیف می‌شود نه ستایش، زن‌ستایانه‌بودن این ابیات را نیز تردیدآمیز ساخته است. آسیب دیگر ابیات زن‌ستایانه نگاه گزینشی و غفلت از کلیت روایت است. در پژوهش حاضر برخلاف دیدگاه برخی از پژوهشگران، این نتیجه به دست آمده که نگاه به زن در شاهنامه نگاهی منفی است.

Keywords

• زن‌ستیزی
• زن‌ستایی
• فردوسی
• شاهنامه