Kader (Dec 2019)
Bâkıllânî’nin Fâil Merkezli Kozmolojik Kanıtı
Abstract
Bu makalede Eşʿari kelâmcısı olan Bâkıllânî’nin Allah’ın varlığı ve birliğine dair verdiği argümanın mantıksal yapısını açığa çıkarmayı, böylelikle bu argümanın geleneksel anlamdaki ontolojik, kozmolojik veya teleolojik argüman kategorilerini aştığını göstermeyi hedeflemekteyim. Bâkıllânî’nin argümanını özel kılan varsaydığı tanrı kavramıdır. Herbert Davidson’un bu konudaki sezgilerini geliştirip Macid Fahri’nin yorumlamasını da eleştirerek söz konusu tanrı kavramının dayandığı fâil kavramını detaylı bir şekilde inceleyeceğim. Neticede, Bâkıllânî’nin Allah’ın varlığına dair özgün bir argüman geliştirdiğini iddia ediyor ve bu argümana “fâil merkezli kozmolojik kanıt” diyorum. Bu genel itibariyle kozmolojik bir kanıttır çünkü Allah’ın varlığına dair evrenden yapılan bir çıkarıma dayanır. Ancak fâil olma kavramı ve fâil bir tanrı fikri bu argümanda merkezi bir yer tuttuğundan literatürdeki kozmolojik kanıtlardan farklı değerlendirilmeyi hak etmektedir.
