هنر و تمدن شرق (Mar 2017)
ظهورمنظرین زیرساخت آبی در شهرهای مراکش
Abstract
زیرساخت‌های آبی کشور مراکش همانند بسیاری دیگر از کشورهای منطقه به‌ویژه نواحی مسلمان‌نشین شمال آفریقا و خاورمیانه، شبکه‌هایی پیچیده و پیوند‌خورده با وجوه مختلف زندگی مردم را به نمایش می‌گذارد. امروزه هنوز شبکه‌های آبی در منظر شهرهای مراکش نقش پررنگی ایفا می‌کند و چشمه‌های آب با فرم و دستورالعملی یکسان در نقاط مختلف شهرهای شفشان، تطوان، طنجه، فاس و مکناس نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. کشف نحوه و چرایی بروز ویژه زیرساخت آبی در شهرهای مراکش سؤالی است که این پژوهش با تکیه بر مطالعات میدانی و توصیف و تحلیل مشاهدات میدانی در کنار بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای، تلاش می‌کند پاسخی برای آن بیابد. بازدید از شهرهای مراکش و تأمل در ارتباط چشمه‌های آب با ساختار شهر و توپوگرافی آن نشان می‌دهد که چشمه‌های آب (محل مظهر آب) به‌عنوان آخرین حلقه از زیرساخت آبی در شهرهای مراکش تنها نقش عملکردی و تأمین آب شهر را بر عهده ندارد. تحلیل یافته‌های مشاهدات و قیاس آن‌ها باهم نشان داد که این مؤلفه‌های شبکه آبی منطبق بر توپوگرافی بستر شهر نقطه ثقل شکل‌گیری تأسیسات عمومی شهر، مراکز شهر و محلات و در لایه بعد در شکل‌گیری و سازمان‌دهی بافت‌های مسکونی به شمار می‌رود. این مؤلفه‌ها در کاربری‌های مهم شهری هـمچون مساجد، زاویه‌ها، حمام‌ها و ... در مراکز مهم شهر، مراکز محلات، ورودی بازار، ورودی‌های شهر و گشودگی‌های درون بازار حضور گسترده‌ای دارند. نتایج تحقیق همچنین نشان می‌دهد که علاوه بر نقش‌های تعیین‌کننده کالبدی در سازمان فضایی شهر، چشمه‌های آب با دستورالعمل زیباشناسی ویژه و فرم محراب‌گون در پیوند با ذهنیت و آیین‌های آشنای مردم مراکش نقشی هویتی و فرهنگی را در شهرهای مراکش بازی می‌کند. مقایسه و سنجش نتایج مشاهدات میدانی در مدینه شهرهای مراکش و مشاهدات میدانی از بقایای شهر رومن وولیبیلیس در کشور مراکش به‌عنوان الگوی شهرسازی در این کشور، نحوه حضور چشمه‌ها، در سطح شهرهای مراکش که برگرفته از آیین‌های بومی و یا سنت‌های رومن جاری در شهرهای رومن منطقه شمال آفریقا بوده است را پاسخ می‌دهد.
