Vox Patrum (Dec 2024)
Elementa as a Subject of Discussion with Heresies in Philastrius of Brescia’s "Diversarum hereseon liber"
Abstract
Problemem badawczym jest ustalenie pola semantycznego terminu elementa w jednym z najstarszych łacińskich katalogów herezji – Diversarum hereseon liber Filastriusza (po 381 r.) oraz ukazanie łączących się z tym pojęciem kwestii filozoficzno-teologicznych, wokół których we wczesnym chrześcijaństwie toczyła się dyskusja, znajdująca odzwierciedlenie w dziele Biskupa Brescii. Analiza tekstu źródłowego prowadzi do następujących wniosków: 1) termin elementum występuje w traktacie w liczbie mnogiej w kontekście kosmologicznym, zarówno w ogólnym znaczeniu składników świata, jak i w szczegółowym znaczeniu czterech żywiołów; 2) w poglądach heretyków przeważają znaczenia inspirowane różnymi nurtami antycznej filozofii, natomiast dla Filastriusza głównym wyznacznikiem treści pojęcia elementa jest przekaz biblijny; 3) zasadnicze tematy poruszane za pomocą tego terminu oscylują wokół protologii i eschatologii, i są wywołane przez idee, które Filastriusz uznaje za heretyckie, np. poglądy uznające elementy za byty rozumne, albo przekonania o niezmienności i wiecznym trwaniu elementów lub o ich ostatecznym zaniku; 4) wśród herezji kosmologicznych krytykowanych przez Filastriusza dominują ruchy gnostyckie oraz nieznane z nazwy ugrupowania oddające poszczególnym elementom cześć boską; 5) przeciwstawiane tym poglądom stanowisko Biskupa Brescii charakteryzuje: wierność wobec rozumianych literalnie opisów stworzenia z Księgi Rodzaju; przekonanie, że elementa dotyczą wyłącznie rzeczywistości materialnej i mają związek ze światem stworzonym; pozbawione spirytualistycznej skrajności podejście do losu elementów po końcu obecnego świata, zakładające ich dalsze trwanie, ale w zmienionej formie.
Keywords
