Ψυχολογία: το Περιοδικό της Ελληνικής Ψυχολογικής Εταιρείας (Mar 2021)
Η θεώρηση του Vygotsky για την τυπική και «παρεμποδισμένη» ανάπτυξη
Abstract
Η πολιτισμική-ιστορική θεωρία του Vygotsky σχετικά με τη γνωστική λειτουργία άρχισε να προωθείται από μαθητές του μετά τη δεκαετία του ’60 και είχε ευρεία αποδοχή στις επιστήμες της ψυχολογίας και της παιδαγωγικής. Τα στοιχεία της θεωρίας που μεταφέρθηκαν και υιοθετήθηκαν κυρίως από την παιδαγωγική ήταν το ατομικό-συλλογικό και η ζώνη επικείμενης ανάπτυξης. Η προσέγγιση της παιδικής ηλικίας προέκυψε από δύο επάλληλους δρόμους της σκέψης του, δηλαδή από την αγάπη του για τη γλώσσα και τα προσωπικά του βιώματα και επιτεύγματα. Στο πλαίσιο της διαλεκτικής προσέγγισης η τυπική και άτυπη, παρεμποδισμένη ανάπτυξη του παιδιού είναι ένα ζεύγος και κατά συνέπεια η άτυπη ανάπτυξη αποτελεί μια μοναδικότητα διαλεκτικά συνδεδεμένη με την τυπική ανάπτυξη. Ο όρος που εισήγαγε για τη μελέτη της άτυπης, «παρεμποδισμένης» ανάπτυξης και κυρίως για τη μελέτη παιδιών με φυσικές και νοητικές ανεπάρκειες ήταν «ντεφεκτολογία». Σύμφωνα με την οπτική της ντεφεκτολογίας του Vygotsky, οι ανεπάρκειες ακολουθούν τις δύο γραμμές ανάπτυξης που ακολουθεί και η τυπική ανάπτυξη. Η πρώτη γραμμή αφορά τη βιολογική ωρίμανση και η δεύτερη τη διαδικασία κοινωνικοποίησης με την οποία το παιδί αποκτά γνώση και ικανότητα να χρησιμοποιεί πολιτισμικά εργαλεία, δηλαδή ανώτερες νοητικές λειτουργίες μέσα από δραστηριότητες σε συλλογικές δράσεις. Συχνά ένα παιδί με ανεπάρκειες δεν ταιριάζει στον τρόπο με τον οποίο είναι οργανωμένο το σχολείο και του είναι δύσκολο να συμμετέχει στις μαθησιακές δραστηριότητες χωρίς υποστήριξη (ζώνη επικείμενης ανάπτυξης). Στο πλαίσιο αυτό η εκπαίδευση των παιδιών με ανεπάρκειες μπορεί να πάρει μια άλλη μορφή η οποία να κινείται σε ένα ολιστικό πλαίσιο με στόχο την αναδόμηση της προσωπικότητας μέσα από την κινητοποίηση διαλεκτικών σχέσεων και δράσεων στο πολιτισμικό συγκείμενο του παιδιού, έτσι ώστε οι μαθητές με αναπηρία να εκπαιδεύονται ως παραγωγικοί πολίτες στο περιβάλλον τους. Στη σύγχρονη ενιαία συμπεριληπτική εκπαίδευση η θεώρηση του Vygotsky μπορεί να αξιοποιηθεί στο πλαίσιο της διαφοροποιημένης διδασκαλίας, στη συνεργατική μάθηση-δράση μέσα από την καθημερινή κοινωνική δραστηριότητα, στοιχεία που ενισχύουν εναλλακτικούς τρόπους δράσης με θετικές συνέπειες για όλα τα παιδιά.
Keywords
