معماری اقلیم گرم و خشک (Feb 2022)
بررسی و تحلیل مشخصه‌های کالبدی-عملکردی در مسکن روستایی (نمونه موردی : روستای گرمن شاهرود)
Abstract
مسکن روستایی به خصوص در گذشته نمادی از هویت و بیانگر ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و اقلیمی این مرز و بوم بوده است. اما امروزه تحولات گسترده‌ای در معماری مسکن روستایی ایجاد شده است، به نحوی که اکثر خانه‌های روستایی جدید متناسب با شرایط بستر اقلیمی، زیستی و سبک زندگی روستایی نیستند. در این میان معماری مسکن روستایی قدیم واجد شاخص‌های ارزنده‌ای است که می‌تواند پس از شناسایی و تحلیل، در مسکن جدید مورد بهره برداری قرار گیرد. از این رو هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی و تحلیل مشخصه‌های کالبدی-عملکردی در مسکن روستایی است. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش توصیفی-تحلیلی است. بدین منظور پس از مطالعه منابع کتابخانه‌ای در حوزه مسکن روستایی، ابتدا عوامل موثر در شکل‌گیری مسکن روستایی مشخص شده و سپس به وسیله مطالعات میدانی، روستای گرمن شاهرود به عنوان نمونه مطالعاتی مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه پنج نمونه شاخص مسکن روستای گرمن معرفی شده و سپس مشخصه‌های کالبدی-عملکردی در ریزفضاها و اجزای معماری این نمونه‌ها تحلیل گردیده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد عوامل اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی-معیشتی و محیطی-اقلیمی در شکل‌گیری مسکن روستایی موثر است. در روستای گرمن، عوامل اجتماعی-فرهنگی در باور فرهنگی مردم و گرایش آنها به ساده‌زیستی، موثر بوده و سبب شده، فرم کلی و نمای خانه‌ها ساده شکل بگیرد. همچنین به دلیل اعتقاد مردم به محرمیت، سلسله‌مراتب عمومی، نیمه‌عمومی و خصوصی از طریق تعریف دالان ورودی و یا تعریف مجزای بخش بیرونی و اندرونی ایجاد شده است. عوامل اقتصادی-معیشتی در مساحت و تعداد ریزفضاهای توده، حیاط و ورودی تاثیرگذار بوده و در حوزه معیشتی، قف‌خانه (اتاق قرارگیری چرخ نخ‌ریسی) از ریزفضاهای خاص مسکن روستای گرمن بوده است. همچنین عوامل محیطی-اقلیمی نیز در انتخاب مصالح بوم‌آورد، جهت‌گیری بنا و میزان بازشوها موثر بوده است. در نهایت با تحلیل نمونه‌های شاخص مسکن روستای گرمن، توصیه‌های طراحی، در قالب چارچوبی کالبدی-عملکردی تبیین گردید که با محیط اقلیمی روستا و نظام اجتماعی و اقتصادی روستاییان هماهنگ بوده و می‌تواند پایه طراحی مسکن معاصر در روستای گرمن باشد. همچنین این شیوه تحلیل در مشخصه‌های کالبدی-فضایی مسکن روستایی، می‌تواند با تبیین توصیه‌های طراحی، در ساخت و سازهای جدید روستاهای دیگر نیز مورد استفاده قرار گیرد.
Keywords
