پژوهش‌های آبخیزداری (Sep 2024)
شناسایی و پایش منابع گرد و غبار و ماسه‌های روان در مناطق جلفا، شوش‌قوم و گیلدیر استان آذربایجان شرقی
Abstract
مقدمه و هدفگرد و غبار یکی از مسائل زیست‌محیطی است که بر کیفیت و آلودگی هوا، سلامت انسان، حاصل‌خیزی خاک، و بسیاری از جنبه‌های اجتماعی و زیست‌محیطی جامعه را تأثیرگذار است. فرسایش بادی و تحرک تپه‌های ماسه‌ای پیامدهای نامطلوب محیط‌زیستی به‌دنبال دارد. شناسایی عامل‌های مؤثر بر تحرک ماسه‌ها و پیش‌بینی وضعیت آن‌ها در آینده، برای مهار فرآیند فرسایش بادی ضروری است. هدف این پژوهش شناسایی و پایش منابع گرد و غبار و ماسه‌های روان در مناطق جلفا، شوش‌قوم و گیلدیر بود.مواد و روش‌هاتجزیه و تحلیل دادة اقلیمی باد، شناسایی منابع تولید ریزگرد، اندازه‌گیری و پایش تولید گرد و غبار و رسوبات بادی با استفاده از شاخص RDD انجام شد. همچنین، اندازه‌گیری سرعت آستانه و شدت فرسایش بادی با استفاده از دستگاه تونل باد انجام شد. برای بررسی اثر تغییر اقلیم به‌ویژه باد در فعالیت ماسه‌ها و به‌منظور پیش‌بینی احتمال تحرک تپه‌های ماسه‌ای و ماسه‌زارها و گرد و غبار ناشی از آن‌ها از روش جهانی لنکستر استفاده شد. نتایج و بحثنتایج شاخص لنکستر نشان داد 10% از سال‌های آماری (1996، 2000 و 2001) در وضعیت فعال بودند. در حالی که، تحرک نداشتن تپه‌های ماسه‌ای (غیرفعال) از نظر شاخص لنکستر 26 % از سال‌های آماری را کسب کرد؛ در 65% از سال 2020، بیشترین تپه‌ها، تپه‌های ماسه‌ای بودند که وضعیت فعال یا تحرک ماسه‌ای داشتند. زمین‌های کانون ریزگرد جلفا عمدتاً از جنس زمین‌های واریزه‌های بادبزنی شکل سنگ‌ریزه‌دار و شیب‌دار است و زمین‌های کانون ریزگرد شوش‌قوم و گیلدیر عمدتاً ترکیبی از جنس کوه‌ها، دشت‌های دامنه‌ای و دشت‌های سیلابی است. نتایج آزمایش‌های تونل باد روی نمونه‌های خاک جمع‌آوری‌شده از سطح زمین‌های منطقة جلفا نشان داد که آستانة فرسایش خاک 8 متر بر ثانیه بود.نتیجه‌گیری و پیشنهادهابر اساس نتایج این پژوهش، دیم‌زارهای رهاشده، مراتع فقیر، بستر خشک رود‌ها و آبراهه‌های فصلی و غیره در شرایط فراهم بودن عامل‌های محیطی و همراه‌بودن عامل‌های نامساعد اقلیمی، از منابع بالقوة تولید گرد و غبار و ریزگرد هستند، ولی زمین‌های مزبور در استان آذربایجان‌شرقی به‌شکل پراکنده هستند و در شرایط و زمان‌های خاص می‌توانند در حجم قابل‌توجهی ریزگرد تولید کنند.
Keywords
