Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Mar 2020)
DİLBİLGİSİNİN TEMEL BİLEŞENLERİ VE ARAKESİTLER
Abstract
ÖZ: Düşüncenin ifade edilme aracı olan dilin işleyişini ve insan zihninde oluşturduğu soyut dizgeyi çözümlemek dile yönelik araştırmalara temel oluşturmaktadır. Bu bağlamda, dil nesnesi biçimci ve işlevci düzlemlerde farklı kuramlar çerçevesinde incelenmektedir. Sözgelimi, biçimci ve işlevci düzlemler kapsamında ele alınan kuramlar birbirinden farklı sunuluş gösterdiği için dilin bileşenlerine ve bu bileşenlerin oluşturduğu arakesitlere ilişkin kuramlar da biçimci ve işlevci düzlemler çerçevesinde birbirlerinden farklı yöntemler izleyerek dil dizgesini açıklamaya çalışmaktadır. Dil dizgesini betimleme ve açıklamaya ilişkin biçimci düzlemde yapılan incelemeler sezdirimsel bir biçimde sadece dilin kendi içyapısını temel alırken işlevci düzlemde yapılan incelemeler dil kullanımının gerçekleştiği bağlamı da dikkate alarak dilin iletişim boyutunu temel almaktadır. Bu çalışmanın amacı, dil dizgesini oluşturan dilbilgisinin temel bileşenleri ile ilgili açıklamalar yaparak söz konusu bileşenlerin oluşturduğu dilbilimsel arakesitleri biçimci yaklaşımlar doğrultusunda tartışmak ve örnekler üzerinden değerlendirmektir; dolayısıyla, sesbilim, biçimbilim, sözdizim, anlambilim ve edimbilim (bilgi yapısı) alanlarına ilişkin bilgilerin sunulması ve biçimci düzlemler temel alınarak sesbilim-biçimbilim arakesiti, biçimbilim-sözdizim arakesiti, sesbilim-sözdizim arakesiti, sesbilim-anlambilim arakesiti, biçimbilim-anlambilim arakesiti, sözdizim-anlambilim arakesiti, sözdizim-edimbilim arakesiti ve sesbilim-biçimbilim-anlambilim-sözdizim arakesitine ilişkin kuramların tanıtılıp hangi düzeylerde ve nasıl sunuluş sergilediklerinin incelenmesi bu araştırma kapsamında konu edilecektir. Bu amaçlar doğrultusunda, çalışmada sözü edilen arakesitler ile ilgili kuram, varsayım ve savların dilbilim alanyazınında disiplinlerarası yapılacak olan çalışmalara kuramsal çerçeve oluşturarak kaynak olması hedeflenmektedir. ABSTRACT: Investigating the functioning of the language, a means of expression of thought and the abstract system created in the human mind, constitutes the basis for researches about language. In this regard, the object of language is examined within the framework of different theories in formalist and functionalist approaches. Since the theories discussed within the scope of formalist and functionalist approaches show different representations, theories about the components of language and the interfaces formed by these components try to explain the language system by employing different methods. While the formalist analysis is based on the internal structure of the language in an intuitive manner, functional analysis is based on the communication dimension of the language, taking into account the context in which the language used. The aim of this study is to discuss the basic components of the grammar that constitute the language system, the linguistic interfaces formed by these components in accordance with the formalist approaches and to evaluate them through examples. Therefore, on the basis of formalist approaches, the representation of information about the fields including phonology, morphology, syntax, semantics and pragmatics (information structure) in addition to presenting theories about the phonology-morphology interface, morphology-syntax interface, phonology-syntax interface, phonology-semantics interface, morphology-semantics interface, syntax-semantics interface, syntax-pragmatics interface and phonology-morphology-semantics-syntax interface will be discussed in terms of their representations. To this end, it is aimed that the theories, assumptions and arguments related to the interfaces mentioned in the study will be the source by creating a theoretical framework for the interdisciplinary studies in linguistics literature.
Keywords
