TSBS Bildiriler Dergisi (Aug 2022)
Delhi Türk Sultanlığı’nın Hint Dillerindeki Kaynakları: Ṭhakkura Pherū ve Eserleri
Abstract
Bu çalışmada Delhi Türk Sultanlığı’nın 12. - 14. yüzyıllar arasında Hindistan’da kaleme alınmış gayrimüslim kaynakları tanıtılarak temel özellikleri, tarihsel kaynak değeri ile bu açıdan sahip oldukları bazı problemleri özetlenmiştir. Hindistan alt kıtasında kurulmuş bir Orta Çağ devleti olarak Delhi Türk Sultanlığı oldukça zengin birincil kaynak çeşitliliğine sahiptir. Bu kaynakların büyük bir bölümü Müslüman şahsiyetler tarafından Farsça yazılmış olsa da sultanlığın gayrimüslim tebaası tarafından yazılmış oldukça önemli eserler bulunmaktadır. Bu nedenle çalışmanın kapsamı 12. – 14. yüzyıllar arasında Hindistan’ın yerel dillerinde (Sanskrit, Prakrit vd.) yazılmış eserler olarak belirlenmiştir. Bu eserlerin ulusal literatürümüzdeki Delhi Türk Sultanlığı çalışmalarında birkaç küçük atıf dışında kullanılmadığı tespit edilmiştir. Dolayısıyla bu kaynakların neşir ve çevirilerinin tanıtılması Türkiye’de yürütülen Delhi Türk Sultanlığı ve Hindistan çalışmalarına farklı bir perspektif ve derinlik kazandıracağı muhakkaktır. Bu bakımdan Halacîler devrinde hazinedârlık makamında hizmet vermiş Cayin bir memur olan Ṭhakkura Pherū’nun (d. yak. M. 1270) eserlerinin çok değerli bilgiler ihtiva ettiği belirlenmiştir. Pherū, muhtelif konularda yedi farklı eser bırakmış çok yönlü bir âlimdir. Apabhraṃśa diyalektinde yazılmış eserleri 1946 yılında gün yüzüne çıkarılmış ve peyderpey neşir ve İngilizce tercümeleri ile kullanıma sunulmuştur. Kaleme aldığı eserlerinden Jyotiṣasāra astronomi ve astroloji, Dhūtātpatti metalürji, Dravyaparikṣā nümismatik ve kur farkları, Ganitasāra aritmetik, Vastusāra mimari ve ikonografi, Rayaṇaparikkhā ise gemoloji (değerli taş bilimi) hakkındadır. Bunlar dışında Cayin dinî literatürü içerisinde değerlendirilen başka eserlere de imza attığı belirlenmiştir. M. 1291 – 1323 aralığında yazıldığı anlaşılan mezkûr eserlerden Dravyaparikṣā ve Rayaṇaparikkhā’nın Hindistan’ın orta çağlardaki ekonomik vaziyetine dair çok kıymetli veriler sunan mahsul/arazi ya da sikke/alaşım oranlarını gösteren tablolar, cetveller ve açıklamalar içerdiği tespit edilmiştir. Geleneksel Hint metrik ve ağırlık sistemlerine göre oluşturulmuş bu tablolardaki veriler, modern ölçüm standartlarına çevrilerek Türkçe literatüre kazandırılmıştır. Ayrıca Pherū’nun verdiği satır arası bilgilerin Delhi Türk Sultanlığında Müslüman - gayrimüslim ilişkilerinin mahiyetine dair önemli göstergeler barındırdığı ortaya konulmuştur. Çalışmanın sonunda Pherū’nun eserleri üzerine yapılacak detaylı uzman değerlendirmelerinin sadece Delhi Türk Sultanlığı çalışmalarına değil Orta Çağ bilim tarihi literatürüne de önemli katkılar sağlayacağına dikkat çekilmektedir.
Keywords
