تحلیلی منظور‌شناختی بر ترکیب و همایی گفتمان‌نماها در متون: کاربردی‌شدگی نقش‌ گفتمان نماها

Abstract

در آفرینش گفتمان نویسنده و گوینده روابط بین واحدهای گفتمان را ایجاد می‌کنند و مخاطب هم برای تفسیر گفتمان این روابط را کشف می‌کند. نظامِ تولید و شناسایی روابط میان گفتمان‌ها با بهره‌گیری از گفتمان‌نماها محقق می‌شود که بر پایة قواعدی فراگفتمان‌مدار به مدیریت این نظام می‌پردازند. ولی مسئلة ترکیب این عناصر موضوع مهمی است و لازم است آثار آن در مدیریت گفتمان بررسی شود. همچنین، ترکیب این عناصر گفتمان‌شناختی به صورت چند‌زبانه بررسی نشده‌است. مقالة حاضر، با روشی توصیفی و کیفی به مطالعة ترکیب گفتمان‌نماها در پیکره‌های انگلیسی، عربی، و فارسی بر اساس نظریۀ گفتمان­ شناختی انسجام­ (Schiffrin, 1987; Schiffrin, 2006) و الگوهای تحلیلی گفتمان‌نما (Fraser, 2006) و نقش‌نما (Brinton, 1996) پرداخته‌است. یافته‌ها نشان‌ داد که از میان گفتمان‌نماهای تفصیلی، تقابلی، استنباطی و توالی، رتبة اول ترکیب و همایی با 96% به گفتمان‌نماهای تفصیلی، رتبة دوم با 62% به گفتمان‌نماهای تقابلی، و رتبه‌های سوم و چهارم با 54% و 15% به گفتمان‌نماهای استنباطی و توالی متعلق است. در ترکیب گفتمان‌نماها، نخستین گفتمان‌نما رابطه‌ای عام را نشان می‌دهد و گفتمان‌نمای دوم به بازنمایی رابطه‌ای ویژه می‌پردازد. واکاوی دقیق نقش منظورشناختی این عناصر فراگفتمانی در این پیکره ­ها منجر به کشف یک منظومة سیال طیف نقشی شش‌وجهی برای گفتمان‌نماها گردید. این فرایند سیال و متغیر در آفرینش و تفسیر گفتمان، تحت تأثیر مثلث منظورشناختی فراتفسیر، فراارتباط، و فراگفتمان به وجود می‌آید. در نتیجة تعامل این سه عنصر، نظام کاربردی‌شدگی پدیدار می‌شود. این فرایند سبب ایجاد استنباطات جدید، پیچیده، و خلاق در نقش گفتمان‌نماها می‌گردد که همیشه هم در حال تغییر و نوآوری است.

Keywords

• ترکیب گفتمان‌نماها
• کاربردی‌شدگی
• نقش
• گفتمان‌نماها