Eskiyeni (Jun 2025)
Monizm Bağlamında Panteizmin Kötülük Problemine Yaklaşımı
Abstract
Panteizm; Tanrı, doğa, evren, birlik, monizm, içkinlik, özdeşlik, determinizm gibi bazı temel kavramlarla tanımlanır. Panteizmde, Tanrı evrendir veya evren Tanrı’dır. Bu durumda Tanrı veya evrenden başka bir şey yoktur. Panteizm, Tanrı ve evreni bir ve özdeş olarak gören monist bir Tanrı tasavvurudur. Monizm, panteizmi açıklayan önemli kavramlardan biridir. Monizm ise varlığın teklik veya birlik ile açıklanmasıdır. Buna bağlı olarak panteizmin, varlığı tek bir ilke ile açıklayan monist bir yaklaşım biçimi olduğu iddia edilebilir. Panteizm, monist bir düşünce yapısını içerdiği için kötülük problemi açısından eleştirilmiştir. Tanrı evren ise yani tek bir varlık varsa o da Tanrı veya evren olarak adlandırılıyorsa evrende var olan kötülüklerin nasıl açıklanması gerekiyor? Panteizmin Tanrı ve doğayı özdeş kabul etmesi yani monizmi savunması, yaratan ve yaratılan diye bir ayrım yapmaması, evrende var olan her şeyin zorunlu olarak var olduğu ve olan her şeyin olması gerektiği gibi olduğunu yani determinizmi savunması kötülük problemine yaklaşımında onu bazı eleştirilere açık hale getirmiştir. Panteizm; Tanrı ve evren arasında ontolojik bir ayrım kabul etmediği, yaratan ve yaratılan arasında bir ayrım görmediği için iyi ve kötüye yaklaşımı farklı olacak ve “katı determinizmi” savunarak insana özgürlük alanı açmadığı için de ahlaki bir sorumluluktan bahsedemeyecektir. Panteizmin monist yapısı, kötülük problemine tatmin edici bir çözüm sunamamaktadır. Günümüz panteistleri, bu konulara farklı yaklaşımlar getirse de panteizmin determinizm ve ontolojik özdeşlik ilkeleri nedeniyle kötülük problemini yeterince açıklayamadığı düşünülmektedir. Ayrıca monist bir Tanrı anlayışı açısından, iyi ve kötü gibi değerler arasındaki ayrımı açıklamak ve anlamlandırmak da problemli bir mesele olarak görünmektedir. Her ne kadar önceki panteistler monizmde ısrar etse de günümüz panteistlerinin bu konulara yaklaşımları daha farklı olduğu görülmekte fakat argümanlarının yeteri kadar açıklayıcı olmadığı düşünülmektedir. Panteizm tarihi süreçte tek bir tanımı olan bir kavram olarak değil aksine farklılıkları içeren bir öğreti ailesi olarak anlaşılmıştır. Bu çalışmada genel panteizmden hareketle değerlendirmeler yapılırken zaman zaman Spinoza’nın görüşlerine de yer verilmiştir. Ayrıca bu çalışma, panteizmin monizmle ilişkisini ve monist bir bağlamda kötülük sorununa yaklaşımını değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bunun için öncelikle panteizmin kavramsal çerçevesi çizilerek panteizmin monizmle ilişkisi ele alınmış daha sonra ise monist panteizmin kötülüğe yaklaşımı değerlendirilmiştir. Daha sonra monizm bağlamında panteizmin kötülük meselesine getirdiği açıklamalar, bazı panteist savunmalar, çözüm önerileri ve bunların tutarlılığı ele alınarak yapılan eleştiriler sonuç kısmında değerlendirilmiştir.
Keywords
