شاخص‌های هندسی و تنوع گونه‌ای زادآوری در روشنه‌های طبیعی و انسان‌ساخت پوشش تاجی

Abstract

سابقه و هدف: روشنه‌های پوشش تاجی یکی از مناسب‌ترین شرایط برای زادآوری بسیاری از گونه‌ها محسوب می‌شوند. مطالعه نحوه زادآوری در روشنه‌های طبیعی و انسان‌ساخت اطلاعات کاربردی را برای افزایش کمی ‌و کیفی زادآوری انواع گونه‌های درختی فراهم می‌کند. این پژوهش با هدف بررسی رابطه مشخصه‌های هندسی روشنه با مشخصه‌های تنوع و تراکم زادآوری گونه‌های درختی در روشنه‌های طبیعی و انسان‌ساخت انجام شد.مواد و روش‌ها: دو قطعه نمونه 16 هکتاری با موقعیت رویشگاهی تقریباً یکنواخت در بخشی از سری یک (مدیریت شده) و سری دو (مدیریت نشده) طرح جنگلداری دکتر بهرام‌نیا (شصت‌کلاته، گرگان) انتخاب گردید. موقعیت 56 روشنه با استفاده از سیستم موقعیت‌یاب تفاضلی DGPS ثبت شد. شاخص‌های اصلی هندسه روشنه شامل: مساحت (A)، محیط (P) و نسبت محیط‌به‌مساحت (P/A) اندازه‌گیری و سپس شاخص گردی (C) و پیچیدگی شکل روشنه (GSCI) محاسبه گردید. همچنین فراوانی و تنوع گونه‌ای زادآوری درون روشنه‌ها در قطعات 25 مترمربعی ثبت گردید. روشنه‌ها در سه کلاس مساحت کوچک (20-150مترمربع)، متوسط (150-300 مترمربع) و بزرگ (بیشتر از 300 مترمربع) ‌کلاس‌بندی شدند. شاخص‌های تنوع گونه‌ای به ازای هر روشنه در محیط نرم افزارPAST محاسبه شد. تجزیه و تحلیل آماری جهت تعیین معنی‌داری اختلافها و روابط بین شاخص‌های هندسی و تنوع گونه‌ای زادآوری انجام شد.یافته‌ها: میانگین مساحت روشنه‌های طبیعی 206 مترمربع و روشنه‌های انسان‌ساخت 176 مترمربع بدست‌آمد. میانگین شاخص گردی روشنه-های انسان‌ساخت (72/0=C) بزرگتر از روشنه‌های طبیعی (66/0=C) بوده؛ هرچند از نظر آماری اختلاف معنی‌دار نداشتند. شکل روشنه‌های طبیعی متناسب با افزایش مساحت، از فرم دایره فاصله گرفته، کشیدتر شد و نیز پیچیدگی شکل آنها افزایش یافت. شاخص پیچیدگی شکل روشنه‌های انسان‌ساخت با افزایش مساحت اختلاف معنی‌داری نشان نداد. همچنین در هر دو نوع روشنه، نسبت محیط‌به‌مساحت روشنه‌های بزرگ، در مقایسه با سایر کلاس‌‌های روشنه‌ها کمتر بود. تراکم زادآوری گونه‌های افرا پلت، انجیلی و فراوانی کل زادآوری در روشنه‌های انسان‌ساخت با مساحت متوسط به‌طور معنی‌داری بیشتر از روشنه‌های طبیعی با مساحت مشابه بود. غنا، فراوانی کل زادآوری، تنوع‌گونه‌ای، غالبیت و یکنواختی در روشنه‌های با مساحت متوسط (300-150 مترمربع) حداکثر مقدار و اختلاف معنی‌داری با روشنه‌های بزرگ (مساحت بزرگتر از 300 مترمربع) نشان‌دادند. در روشنه‌های طبیعی، با افزایش مساحت تراکم زادآوری گونه‌های افرا پلت و خرمندی، غنای‌گونه‌ای، فراوانی کل و تنوع گونه‌ای زادآوری به طورمعنی‌داری کاهش یافت. در روشنه‌های طبیعی بین شاخص P/A با تراکم زادآوری گونه‌های افرا و ممرز، همبستگی مثبت مشاهده‌ شد (به ترتیب 480/0r = و 356/ 0r =). شاخص غنا همبستگی منفی با محیط (317/0- r =) و مساحت روشنه‌های طبیعی (310/0- r =) داشته است. در روشنه‌های انسان‌ساخت تراکم زادآوری افرا و شیردار همبستگی معکوس با شاخص گردی (به ترتیب 546/0- r = و560/0- r =) و همبستگی مستقیم (به ترتیب 588/0 r = ، 628/0 r =) با پیچیدگی شکل نشان دادند. پس هرچه روشنه کشیده‌تر و شکل آن پیچیده‌تر، تراکم این دو گونه بیشتر بود که این مقدار در روشنه‌های انسان‌ساخت با سطح متوسط (150-300 مترمربع) مشاهده شد. در روشنههای انسان‌ساخت شاخص یکنواختی همبستگی معکوس و غنای گونهای همبستگی مستقیم با نسبت محیط‌به‌مساحت (به تر تیب 553/0- r = و 578/0 r =) نشان داد.نتیجه‌گیری: روشنه‌های انسان‌ساخت در مقایسه با روشنه‌های طبیعی، منظم‌تر و گردتر بودند. هرقدر روشنه‌های انسان‌ساخت از فرم دایره فاصله گرفته، شکل آن کشیده‌تر شد، شکستگی‌ها و پیچیدگی‌های آن افزایش یافته و تراکم زادآوری پلت و شیردار نیز افزایش یافت. روشنه‌های انسان‌ساخت با سطح متوسط (300-150 مترمربع)، بیشترین مقدار غنا، تنوع و تراکم زادآوری را نسبت به دیگر کلاس‌های مساحت روشنه نشان داد. بنابراین، می‌توان این مساحت روشنه را مساحت بهینه برای تیپ غالب توده در نظر گرفت.

Keywords

• روشنه‌ پوشش تاجی
• شاخص شکل روشنه
• تنوع‌گونه‌ای
• زادآوری درختی
• تراکم گونه‌ای