Sözlü Gelenekteki Âşık Tarzı Halk Hikâyelerinin Üretim ve İcra Biçimlerindeki Değişimin Geleneğe Etkileri

Abstract

Değişen yaşam koşullarına bağlı olarak âşık tarzı hikâye geleneği içinde değerlendirilen ürünler farklı ortamlarda üretilmiş ve icra edilmişlerdir. Başlangıçta bunların yüz yüze sözlü ortamda üretildikleri görüşü genel bir kabul görmüştür. Ancak zamanla ürünlerin hedef kitleye ulaştırılmasında farklı araçlar kullanılmıştır. Yüz yüze sözlü ortamdan sonra âşık tarzı hikâyelerin okuyucuya aktarılmasında kâğıdın kullanımı yaygınlaşmış, böylece gelenek yazılı ortamda varlığını sürdürmüştür. 20. yüzyılın başlarından itibaren insanoğlunun hayatına giren elektronik cihazlar birçok alanda değişikliğe yol açtığı gibi yüzlerce yıllık geçmişi olan âşık tarzı hikâye geleneğini de etki alanına sokmuştur. Başlangıçta sınırlı ölçüde kullanılan elektronik cihazlar yüzyılın ikinci yarısından sonra büyük bir dinleyici ve seyirci kitlesi tarafından kullanılma imkânını yakalayınca âşık tarzı hikâye geleneği elektronik sözlü ortama taşınmıştır. Yüz yüze ve elektronik sözlü ortamlarda devam eden gelenek diğer yandan yazılı ortamda da varlığını korumuştur. Elektronik sözlü ortam, gelenek temsilcisi sanatkâr ile dinleyici/izleyicinin karşılıklı etkileşimini ortadan kaldırdığı veya çok sınırlı düzeye çektiği için ürünlerin üretim ve icra şekillerinde de değişiklikler ortaya çıkmıştır. Yüz yüze sözlü ortamdaki âşık tarzı hikâyelerin en eski metinlerine ulaşılmamakla birlikte geleneğin canlı bir biçimde yaşadığı 20. yüzyılın ikinci çeyreğine ait metinler ve gözlemlerin yanı sıra yakın dönemlere kadar yapılan araştırma sonuçları da elektronik sözlü ortamdaki değişimi izlemeye fırsat vermektedir. Bu dönüşümün en önemli sonuçlarından biri varyantlaşmanın azalması, diğeri de icra süresinin kısalmasıdır.

Keywords

• electronic oral environment
• face-to-face oral environment
• minstrel style
• tale
• âşık tarzı
• hikâye
• yüz yüze sözlü ortam
• elektronik sözlü ortam