مطالعه رویشگاهی اکوتیپ های مختلف گل اروانه بزقی (Rech.f. Hymenocrater platystegius) در استان خراسان رضوی : روش تجزیه به مؤلفه اصلی

Abstract

جنس گل اروانه (Hymenocrater) با بیش از 24 گونه پایا و بوته‌ا‌ی در دنیا از خانواده نعناعیان Lamiaceae می‌باشد. از بین 10 گونه مختلف این جنس در رویشگاه‌های مختلف ایران، گونه گل اروانه بزقی Hymenocrater platystegius Rech. F. منحصر به استان خراسان است. به دلیل کاهش میزان بارندگی سالیانه در استان خراسان و تغییر کاربری اراضی طبیعی به کشاورزی، رویشگاه‌های طبیعی این گیاه در حال نابودی است و با توجه به خواص دارویی ارزنده این گونه اقدام به مطالعه و ثبت مهمترین متغیرهای رویشگاهی مؤثر بر خصوصیات مورفولوژیکی گونه گل اروانه بزقی، در شش رویشگاه اصلی استان خراسان رضوی (بزد، بزق، بزنگان، زشک، کلات و گلمکان)، طی سال‌های 89-1387 شد. جهت ثبت صفات رویشی و زایشی گیاه، ویژگی‌های توپوگرافی و اقلیمی مناطق مورد از توده‌های طبیعی این گونه نمونه‌برداری شده، تجزیه و تحلیل داده‌ها با روش تجزیه به مؤلفه‌های اصلی (آنالیز PCA) و آنالیز خوشه‌ای (PC) انجام شد. نتایج نشان داد که رویشگاه‌های مورد مطالعه تشابه زیادی در خصوصیات طبیعی داشتند. همچنین مقایسه خصوصیات مورفولوژیکی گونه در مناطق مختلف مورد بررسی، بیانگر وجود چهار اکوتیپ متفاوت بود. از میان 15 متغیر گیاهی اندازه‌گیری شده، وزن خشک برگ، تعداد ساقه در بوته، تعداد گره و تعداد گره گلدار بیش از 97 درصد واریانس محیطی را به خود اختصاص دادند. از میان صفات مورفولوژیکی گونه، وزن خشک برگ و در بین خصوصیات توپوگرافی و اقلیمی رویشگاه‌ها، اقلیم با بار مثبت 55/0، بیشترین تأثیر را بر مؤلفه اصلی اول داشتند. بر اساس نتایج حاصله از آنالیز خوشه‌ای، خصوصیات توپوگرافی و اقلیمی، رویشگاه‌های مورد مطالعه (با معیار تشابه 70 درصد)، به پنج دسته متمایز تفکیک شد که بر این اساس، رویشگاه‌های گلمکان و کلات در یک خوشه قرار گرفت. بر این اساس می‌توان تأثیر خصوصیات اکولوژیکی بر تمایز افراد یک گونه در اکوتیپ‌های مختلف را یادآور شد.

Keywords

• آنالیز خوشه‌ای
• اکوتیپ
• توپوگرافی
• خصوصیات مورفولوژیکی
• گیاه دارویی