Kwartalnik Filmowy (Sep 2023)
Masa i wspólnota w rytmie kroków. Kontranaliza społeczeństw radzieckiego i czechosłowackiego w filmach Ivana Balaďi „Metrum” i „Las”
Abstract
Pod koniec lat 60. Ivan Balaďa zrealizował dwa krótkometrażowe filmy dokumentalne Metrum (1967) i Las (Les, 1969). W pierwszym obserwował tłumy podróżnych przemierzających przestrzenie moskiewskiego metra, w drugim zaś – uczestników pogrzebu Jana Palacha, który w styczniu 1969 r. dokonał aktu samospalenia w proteście przeciwko agresji wojsk Układu Warszawskiego. Autor traktuje kreacyjne filmy Balaďi jako medium postulowanej przez Marca Ferro kontranalizy struktur społecznych oraz relacji władzy w ZSRR i Czechosłowacji. Jego zdaniem reżyserowi udało się – dzięki obserwacji m.in. rytmu, metrum i tempa poruszania się dwóch masowych zgromadzeń – uchwycić w sposób czysto wizualny ich głęboką naturę i rządzące nimi mechanizmy społeczne. Na podstawie szczegółowej analizy filmów, wykorzystującej m.in. pojęcia muzykologiczne, autor uznaje społeczeństwo radzieckie za homogeniczną i bezwolną masę, natomiast społeczeństwo czechosłowackie – za autonomiczną i suwerenną wspólnotę obywatelską.
Keywords
