ارزیابی اجرای طرح احیاء و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی با تأکید بر نصب کنتورهای هوشمند (مطالعه موردی: دشت بشرویه خراسان جنوبی)

Abstract

سابقه و هدف: یکی از طرحهای ملی و راهبردی بخش آب، طرح احیاء و تعادل‌بخشی آبهای زیرزمینی است. تشدید افت سطح آب و کسری مخزن در آبخوان‌ها ممنوعیت بیش از 405 محدوده از ۶۰۹ محدوده مطالعاتی کشور را به دنبال داشته است. در همین ارتباط وزارت نیرو با تعریف طرح تعادل‌بخشی، تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب در سال 1384 برنامه‌های خود در زمینه بهبود وضعیت منابع آب زیرزمینی را تدوین نمود. مجدداً با فعال‌‌شدن‌ شورای عالی آب در دولت یازدهم، طرح احیاء و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی کشورمشتمل بر ۱۵ پروژه به تصویب رسید. بررسی مطالعات اخیر که در دشت‌های مختلفی از کشور صورت گرفته است؛ نشان می‌دهد تعادل‌بخشی منابع آب بر وضعیت منابع آب زیرزمینی در مناطق مختلف تأثیراتی متفاوت داشته است؛ با توجه به اینکه اثرات طرح تعادل-بخشی بر محدوده‌های مطالعاتی خراسان جنوبی کمتر مورد بررسی قرار گرفته است؛ لذا در این پژوهش به بررسی اثرات طرح تعادل‌بخشی در محدوده مطالعاتی بشرویه با تأکید بر نصب کنتورهای هوشمند پرداخته شده است.مواد و روشها: جهت بررسی موضوع از آمار 16 حلقه چاه مشاهده‌ای و داده‌های بارش دشت بشرویه در محدوده زمانی 1399-1374 استفاده شد و به منظور بررسی نوسانات آب زیرزمینی از آمار تراز سطح زیرزمینی چاه‌های مشاهده‌ای در سال‌های قبل (1393-1387) و بعد از نصب کنتور هوشمند (1399-1393) استفاده شد و هیدروگراف واحد آبخوان در بازه زمانی 1400-1385 ترسیم گردیده و مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت. سپس نقشه‌های هم‌تراز و هم‌افت آب زیرزمینی با استفاده از نرم‌افزار Arc GIS و درون‌یابی کرجینگ در سال-های قبل و بعد از نصب کنتور هوشمند ترسیم و بررسی گردید.یافته‌ها: میانگین افت سطح آب زیرزمینی در بازه زمانی 1393-1387 قبل از نصب کنتور هوشمند 21/3 متر و میانگین افت سطح آب زیرزمینی در بازه زمانی بعد از نصب کنتور هوشمند در بازه زمانی 1399-1393 به 2 متر کاهش یافته است؛ به عبارتی بعد از نصب کنتور هوشمند شیب افت سطح آب کاهش داشته است. میزان افت حجم آبخوان در بازه زمانی شش‌ساله بعد از نصب کنتور هوشمند نسبت به میزان کاهش حجم آبخوان در بازه زمانی شش ساله قبل از نصب کنتور هوشمند برابر 6/67 درصد می‌باشد که نشان‌دهنده 4/32 درصد کاهش در روند افت حجم آبخوان در بازه زمانی بعد از نصب کنتور هوشمند نسبت به بازه زمانی مشابه قبل از نصب آن‌ها می‌باشد.نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد که در طول دوره آماری 1399-1387 شدت افت سطح آب یکسان نبوده است به طوری‌که از سال 93 به بعد که سال اتمام نصب کنتورهای هوشمند بوده است افت سطح آب زیرزمینی با شیب کمتری روبروست. همچنین روند افت حجم آبخوان در بازه زمانی بعد از نصب کنتور هوشمند نسبت به بازه زمانی مشابه قبل از نصب کمتر بوده است. همچنین میزان آب صرفه‌جویی شده ناشی از نصب کنتور هوشمند از ارزش اقتصادی وریالی قابل توجهی برخوردار بوده است.

Keywords

• تعادل‌بخشی منابع آب
• کنتور هوشمند
• آبخوان
• افت سطح آب زیرزمینی
• دشت بشرویه