ادبیات و پژوهش‌های میان‌رشته‌ای (Feb 2020)
بررسی تطبیقی مکانیسم های دفاعی در شعر ابوالعلاء معری و شوریدة شیرازی
Abstract
نقد روانشناختی یکی از حوزههای جدید نقد ادبی به شمار میرود که ناقد در آن با تکیه بر اصول و مبانی روان‌شناسی، محرّک‌ها و هیجانات روحی و عوامل مؤثر بر آفرینش یک اثر ادبی را مورد بررسی قرار میدهند و با بیان جریان باطنی و احوال درونی شاعر، تأثیری را که محیط، جامعه و سنن در تکوین این جریانها داشتهاند مورد مطالعه قرار میدهد؛ چراکه روان آدمی ابزارهایی را برای کاهش اضطراب و دفاع از خود در اختیار دارد که به آن مکانیسمهای دفاعی گفته میشود. فروید در سدة بیستم میلادی، آغازگر و پرچم‌دار روان‌شناسی علمی بود. شناخته‌شده‌ترین دستهبندی فروید از ساختار اجزای روان آدمی، الگوی نهاد، خود و فراخود است. ابوالعلاء معری (۹۳۷-۱۰۵۷م) و شوریده شیرازی (۱۸۵۷-۱۹۲۷م) دو شاعر نابینای عرب و ایرانی هستند که در کودکی و پس از تجربة بینایی محدود، حس دیداری خود را از دست‌دادهاند، اما با وجود این توانستهاند پا به عرصة ادبیات نهاده و آثاری را بر جای بگذارند. پژوهش حاضر بر آن است تا با رویکردی توصیفی–تحلیلی و بر اساس مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی، به بررسی مکانیسمهای دفاعی در شخصیت ابوالعلاء معری و شوریده شیرازی از خلال سقط الزند معری و دیوان شوریده بپردازد. نتایج این جستار حاکی از آن است که نابینایی دو شاعر منجر به یأسی آشکار در درون آنها شده و اشعارشان بیانگر میل آنها به زیبایی و دیدار است و برای کاهش اضطرابی که در پی نابینایی در آنان به وجود آمده، از مکانیسمهای دفاعی-روانی چون: جبران، باطلسازی، جابجایی، تحقیر دیگران و ... استفاده کردهاند.
Keywords
