Hitit İlahiyat Dergisi (Dec 2021)
‘Arapları Üç Şeyden Dolayı Seviniz’ Rivâyetinin İsnad ve Metin Açısından Tahlili
Abstract
Rivâyetlerin Hz. Peygamber’e aidiyetinin tespiti hadis ilminin en önemli meselesidir. Resûlullah’ın vefatı ile başlayan bu mesele, muhaddislere hadislerin sıhhatlerini tetkik etmek için birçok kriter geliştirmelerine olanak sağlamıştır. Âlimler tarafından haberlerin tashihlerinin tespiti için öne sürülen kriterler, özgün bir usûl ilmi meydana getirmiştir. Hadis usûlünün sahih hadis kriterleri hadislerin tespitinde elverişli bir sistem olmakla beraber bünyesinde bazı problemler de barındırmaktadır. Bunlardan biri muhaddislerin sened ve râvi hakkındaki sıhhat kriterlerinin birbirinden farklı olması ve âlimlerin içtihatlarındaki ihtilaflardır. Bazı âlimlerin kriterlerinin sened ve rical üzerine yoğunlaşması ve metin değerlendirmesinin ihmal edilmesi de diğer bir problemdir. Birçok rivâyette olduğu gibi “Arapları üç şeyden dolayı seviniz. Ben Arabım, Kur’an Arapçadır, Cennet ehlinin dili Arapça’dır.” haberi için de durum böyledir. Bazıları bu hadis için uydurma kanaatinde bulunmuş iken başkaları da en muteber derece olan sıhhat hükmünü vermiştir. Bu durum hadisin Hz. Peygamber’e aidiyeti hususunda ciddi problem arz etmektedir. Buna rağmen bazı tefsir ve hadis şerhleri gibi kaynaklarda bu haberin sahih bir rivâyet gibi aktarılması ayrı bir problemdir. ‘Arapları üç şeyden dolayı seviniz’ rivâyeti hakkında hüküm vermiş olan muhaddisler ve bunu şerh eden âlimler metin tetkiki hususunda herhangi bir şey söylememiştir. Hâlbuki hadisin aslı metindir. Rivâyetlerin Hz. Peygamber’e aidiyetinin tespiti için sadece isnad tenkidi ile yetinmek hadis hakkında hüküm vermek için yeterli değildir. Özellikle isnadı hakkında muhtelif hükümlerin verilmiş olduğu haberin metin tenkidi daha da önem arz etmektedir. Dolayısıyla sıhhatleri hakkında kuşku duyulan bu ve buna benzer rivâyetlerin hem sened hem de metin yönünden tahlil edilmesi gerekmektedir. Zira problemli haberlerin iki yönden tahlili Hz. Peygamber’in hadislerinin yanlış haberlerden korunmasına katkı sağlayacaktır. Yapılan araştırma sonucunda “Arapları üç şeyden dolayı seviniz” rivâyetinin geçtiği ilk eser, tespit edilebildiği kadarıyla el-Kirmânî’nin Mesâʾilu Harb’ıdır. Bu rivâyet Kütüb-i Sitte veya Kütüb-i Tis‘a eserlerinde yer almamaktadır. Ayrıca bu rivâyet hicri IV. asra kadar başka herhangi bir eserde de tahrîc edilmemiştir. Bu durum rivâyetin sıhhati hususunda olumsuz kanaat oluşturmaktadır. Araştırmamızda ‘Arapları üç şeyden dolayı seviniz’ rivâyetinin de sened ve metin tetkiki birlikte yapılmıştır. Rivâyet hakkında muhaddislerin uydurma, zayıf, hasen, sahih ve aslı yok gibi muhtelif hükümleri, râvi ve sened tetkiki üzerine bina etmiş oldukları tespit edilmiştir. Bütün tariklerin birlikte değerlendirilmesi neticesinde rivâyetin muttasıl ve ferd olduğu görülmüştür. İsnad incelemesinin neticesine göre bu hadisin değişmeyen ilk üç ravisi hakkında cerh ve ta’dil açısından olumlu değerlendirmeler söz konusudur. Dördüncü râvi Yahyâ b. Büreyd’in ise zayıf olduğu söylenmiş, beşinci râvi A’lâ el-Hanefi ise kizb ile itham edilmiştir. Dolayısıyla bu rivâyetin dördüncü ve beşinci tabakasında olan raviler cerh-ta’dil yönünden ağır kusurlu görülmüştür. Rivâyetin en zayıf halkaları da bunlardır. Bunlardan sonraki râvilerin sika olarak değerlendirilmiş olması rivâyet hakkında uydurma hükmünü vermeyi de zorlaştırmıştır. Hâkim'in mutabaat için göstermiş olduğu rivâyetin râvilerinden Muhammed b. el-Fadl da kizb ile itham edilmiştir. Yapılan bu tetkikte haberin isnad yönünden çok zayıf olduğu kanaati hâsıl olmuştur. Dolayısıyla haber hakkında verilen hasen ve sahih hükümleri problemli görünmektedir. İsnad, metni bize ulaştıran araçtır. Böyle olunca da sadece aracın araştırılıp asıl hadis olan metnin tenkid dışı bırakılması büyük bir eksiklik olur. Dolayısıyla, mutlaka metnin de tetkik ve tenkidinin yapılması icap eder. Metin tahlilinde metnin muhtevasına göre Kur’ân’a, sünnete, tarihî bilgi ve vâkıaya arzı gibi krtiterlere başvurulmaktadır. Ayrıca metin tahlilinde Hz. Peygamber’in konumunun ve misyonunun göz önüne alınması da gerekmektedir. ‘Arapları üç şeyden dolayı seviniz’ rivâyetinin metni Kur’ân’a, sünnete, sahih hadislere ve Hz. Peygamber’in konumu ve misyonuna arz edilmiştir. Yapılan metin tenkidi neticesinde rivâyet bu yönüyle de sahih görülmemiştir. Ebû Hüreyre’nin “Ben Arabım, Kur’an Arapçadır ve cennet ehlinin lisanı Arapçadır” şeklinde merfu olarak rivâyet etmiş olduğu haber de işaret edilmiş olan bu özelliklerden dolayı Arapların sevilmesinin istenmiş olması, Hz. Peygamber’in misyonu ve konumuna aykırı görülmektedir. Dolayısıyla ‘Arapları üç şeyden dolayı seviniz’ rivâyeti hem sened hem de metin yönünden zayıf görülmüştür. Araştırmamız aynı zamanda sened tetkikinin tek başına yeterli olmadığını, metin tetkiki ile desteklendiğinde hadis hakkında hüküm elde etmenin imkanının arttığını gösteren bir uygulama mesabesindedir.
Keywords
