پژوهش‌های آبخیزداری (Mar 2025)
بررسی اثرات خشک‌سالی روی الگوی زمانی تغذیة آبخوان ها در آبخیز دامغان‌رود
Abstract
مقدمه و هدفآب‌های زیرزمینی یکی از مهم‌ترین منابع تأمین آب کشاورزی و شرب به‌شمار می‌آید و به‌شدت تحت تأثیر عامل‌های محیطی و اقلیمی است. دانش محدود ما از فرآیندهای آب‌شناختی به‌ویژه منابع آب زیرزمینی، شناخت سنجه‌ها و الگوهای مؤثر بر تغذیه آب‌های زیرزمینی برای مدیریت بهینة منابع آب ضروری است. بررسی الگوی زمانی تغذیة آب‌های زیرزمینی زمین های را برای مدیریت پایدار منابع آب زیرزمینی به‌منظور کاهش اثرات خشک‌سالی روی منابع آب فراهم می‌آورد.مواد و روشهادر این پژوهش کمی‌سازی تغذیة آب‌های زیرزمینی در دورة زمانی 2018-2008 با استفاده از مدل SWAT در آبخیز دامغان‌رود در استان سمنان انجام شد. واسنجی و اعتبارسنجی مدل با استفاده از مدل SWATCUP و دستورالعمل SUFI2 انجام شد. از شاخص های بارش استانداردشده(SPI) ، شناسایی خشک‌سالی RDI و رواناب استانداردشده SRI برای بررسی اثرات خشک‌سالی روی تغذیه آبخوان ها استفاده شدند. بررسی روند تغذیه آبخوان ها با استفاده از آزمون ناپرامتری من-کندال و روش برآوردگر شیب سن محاسبه شد. نتایج و بحثبررسی نتایج ضریب نش-ساتکلیف (NSE) در دورة واسنجی (0/77) و اعتبارسنجی (0/69) در مدل SWAT نشان داد که کارایی این مدل در شبیه سازی آب های زیرزمینی نسبتاً خوب بود. یافته‌ها نشان داد، در مقیاس ماهانه اثرات خشک‌سالی بر تغذیة آبخوان روند خاصی نداشت، اما در فصل‌های زمستان، بهار و تابستان روند افت تغذیة آبخوان افزایشی بود. در فصل‌های بارش، کاهش اندازة بارش و رواناب و افزایش اندازة دما و تبخیرتعرق منجر به افزایش خشک‌سالی و افت تغذیة آبخوان‌ها شد.نتیجهگیری و پیشنهادهاتجزیه و تحلیل الگوی زمانی آبخوان‌ها نشان داد در مناطق خشک و نیمه خشک، تغییرات متغیرهای اقلیمی ارتباط نزدیکی با یکدیگر و با پدیدة خشک‌سالی دارند. نتایج این پژوهش نشان داد الگوی زمانی تغذیة آبخوان ها تحت تأثیر تغییرات متغیرهای گوناگون در آبخیز تغییر کرد و اندازة این تغییرات براساس همبستگی متغیرها بود. روندیابی خشک‌سالی ها روی تغذیه آبخوان‌ها نشان داد که در دورة ترسالی روند افزایشی و در دورة خشک‌سالی روند کاهشی بود. از این یافته می‌توان برای بهبود تغذیة آبخوان‌ها در ترسالی ها و کاهش اثرات خشک‌سالی ها روی تغذیه آبخوان ها با مدیریت و برنامه ریزی بهینه منابع آب موجود استفاده کرد. پیشنهاد می‌شود برای بهبود تغذیه آبخوان‌ها و کاهش اثرات خشک‌سالی، برنامه‌ریزی جامع و مدیریت بهینه منابع آب در دوره‌های ترسالی و خشک‌سالی انجام شود. همچنین، استفاده از مدل‌های پیش‌بینی تغییرات اقلیمی و تقویت نظارت و پایش منابع آب زیرزمینی در مناطق خشک و نیمه‌خشک ضروری است تا به‌موقع از کاهش غیرمنتظره تغذیه آبخوان‌ها جلوگیری شود.
Keywords
