خلاقیت شـناسی تطـبیقی: مطالعة تطبیقیِ فراتحلیلی نظریات شناخت خلاقیت

Abstract

خلاقیت، ابداع، نوآوری، آفرینش، شهود، الهام، ترکیب و واژگانی از این دست، در پژوهش های طراحی و هنر بسیار به کار گرفته می‌شوند، در حالی است که در پَس هرکدام از این واژگان، افق معنایی و شناختیِ دگرگونه ای قرار دارد. شناخت متفاوت از خلاقیت به شناخت های متفاوت و مختلف از طراحی و هنر می انجامد، در حالی که معمولاً منشأ اختلاف ها به درستی شناخته نشده است. بی توجهی به دگرسانی تعاریف خلاقیت، در بعد عملی و آموزشی نیز مشکلات زیادی ایجاد می کند. همة اینها ایجاب می کند که موضوع چیستی خلاقیت و چیستی تفاوت نظریه های خلاقیت مورد پژوهش جدی قرار گیرد. در این راستا، مسالة این پژوهش این است که نقاط همسانی و ناهمسانی نظریه های خلاقیت چه هستند؟دامنة این پژوهش محدود شده است به نظریات رایج در فضای علمی و دانشگاهی رشته های طراحی و هنر در ایران. در این محدوده، یک حجم نمونه انتخاب شده است. با توجه به ماهیت تطبیقی این مساله، این پژوهشِ فراتحلیلی، از روش تطبیقی (کیفی موردی) بهره می برد. همچنین در این پژوهش، واحدهای تحلیلی با استفاده از روش ترکیبیِ تحلیل محتوا ـ داده بنیاد، استخراج شده اند. در مرحلة تحلیل، واحد های مستخرج براساس همسانی و ناهمسانی نسبت به معیارهای تطبیق، با یکدیگر مقابله و دسته بندی شده‌اند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که می توان نظریات مرتبط با شناخت خلاقیت را در سه شاکله دسته بندی کرد: 1. شاکلة الهام یا محاکات؛ 2. شاکلة نبوغ یا ناخودآگاه؛ 3. شاکلة کُنش ذهنی.

Keywords

• خلاقیت
• خلاقیت شناسی
• مطالعة تطبیقی
• فراتحلیلی
• طراحی