İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (Jun 2024)
Modern Dönem Kıssa Teorisine İlişkin Bir Analiz: İzzet Derveze Örneği
Abstract
Modern dönem müfessirlerinden İzzet Derveze (öl. 1984), kıssa teorisi ve Kur’ân kıssalarını yorumlama yöntemiyle geleneksel anlayıştan büyük ölçüde farklılaşmaktadır. Derveze vahyin doğrudan muhatapları konumundaki ilk neslin kıssalarla ilgili bilgilere vakıf olduğu kanaatindedir. O, bu görüşünü Kur’ân âyetlerinin yanı sıra Kitâb-ı Mukaddes metinlerinden yaptığı çeşitli iktibaslar yoluyla delillendirmeye çalışmıştır. Bu çerçevede iddiasını destekleyen âyetleri ön plana çıkarmış, iddiasıyla örtüşmeyen âyetleri ise kimi zaman zorlama yorumlarla te’vil etme yoluna gitmiştir. Derveze’nin teorisini zayıflatan bu yaklaşımın benzerini Kur’ân kıssalarını önceki semavî kitapların muhtevasıyla mukayese etmesinde de gözlemlemek mümkündür. O, Kitâb-ı Mukaddes metinlerinde Kur’ân ile çelişen ifadelere rastladığında sadece nüzûl dönemindeki orijinal nüshalarda bulunan bilgilerin Kur’ân’la uyumlu olduğunu söylemekle yetinmektedir. Derveze ayrıca kıssa bilgisini sadece Allah’ın kendi zatına mahsus kıldığı müteşâbihler kapsamında telakki ettiği için kıssaları iman edilmesi gereken dinin tâli unsurlarından biri olarak nitelendirmiştir. Bu nedenle kıssalardaki kelime ve terkiplerin tahlil edilmemesi gerektiği düşüncesini savunmuştur. Ancak modern çağın etkisiyle zaman zaman kendisi de yöntemine sadık kalmayarak kıssalardaki mucizevî unsurları te’vil etmek suretiyle onları makulleştirmeye çalışmıştır. Kimi zaman da kıssalardaki birtakım çelişkili ifadelere işaret etmiş ancak bunları telif etmeye ve çözümlemeye yönelik hiçbir öneride bulunmamıştır. Bu durum bazı oryantalistlerin Kur’ân’la ilgili olumsuz söylemlerinin hareket noktası olmuştur. Çalışma bu bakımdan Derveze’nin kıssaları anlama ve yorumlamada geliştirdiği teorinin özgünlüğünü ve tutarlılığını tartışmayı amaçlamaktadır. Bunun için Derveze’nin kıssalara ilgili görüş ve düşünceleri analitik yöntemle incelenecektir. Ayrıca teorisinin tefsir ilmine katkı sağlayan özgün yönlerini tespit edebilmek için Derveze’nin görüşleri ile modern dönemdeki öne çıkan kıssa yaklaşımları mukayeseli bir şekilde ele alınacaktır.
Keywords
