İbnü’s-Sââtî’nin Usûl Düşüncesinde Hüküm Teorisine Yaklaşımı

Abstract

Bu makalede fıkıh usûlü geleneği içerisinde memzûc (karma) metotla yazılan ilk usûl eserinin yazarı olan İbnü’s-Sââtî’nin (ö. 694/1295) hüküm teorisine yaklaşımı incelenmiştir. İbnü’s-Sââtî’nin “Nihâyetü’l-Vüsûl ilâ İlmi’l-Usûl” adlı eserinde, fukahâ metoduna göre yazılan temel fıkıh usûlü eserlerinden kabul edilen Fahrü’l-İslâm el-Pezdevî’nin (ö. 482/1089) “el-Usûl”ü ile mütekellîmîn metodunun temel kaynaklarından kabul edilen Seyfeddin el-Âmidî’nin (ö. 631/1233) “el-İhkâm” isimli eserini temel almıştır. Her iki metodun tercih ettiği görüşlerini eserine almış, yanlış bulduğu noktalarda ise eleştirmiştir. Eserinin genel hatlarını, tertibini ve pek çok tanımı Âmidî’den alsa da mensup olduğu Hanefî mezhebinin ana eserlerinden olan Pezdevî’nin el-Usûl’ünden de faydalanmıştır. Fıkıh usulü ilmi, şer‘î delillerden şer‘î hükümlerin elde edilme yöntemlerini, fürû-i fıkıh ilmi ise bu hükümlerin bilinmesini ve uygulanmasını konu edindiğinden hüküm kavramı bu disiplinlerde önemli bir konuma sahip olmuş ve fıkıh usûlü eserlerinde müstakil bir bölüm olan deliller konusundan bağımsız olarak ve hüküm başlığı altında detaylı bir şekilde incelenmiştir. İbnü’s-Sââtî, hüküm teorisi ve ilgili konuları kendi yazım üslubuna uygun olarak incelemiş ve konu bağlamında bazı tercihlerde bulunmuştur. Onun, hüküm ve ilgili konularla ilgili olarak savunduğu görüşlerinde ve bunların teorik arkaplanının şekillenmesinde fukahâ ve mütekellimîn olarak hangi metottan daha çok etkilendiği bu çalışmada tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın amacı spesifik bir konudaki tercih ve yaklaşımları özelinde onun fıkıh usûlü düşüncesi hakkında bazı çıkarımlar yapma imkânı elde etmektir. Çalışmada fukahâ ve mütekellimîn usûlüne dair kaleme alınan eserlerin yanı sıra hem İbnü’s-Sââtî’nin referans olarak aldığı kaynaklardan hem de farklı kaynaklardan faydalanılmıştır. Bu şekilde karşılaştırmalı bir yöntem takip edilmeye ve İbnü’s-Sââtî’nin hüküm ve ilgili konulardaki tercihlerinin hangi yönde olduğu tam olarak ortaya konulmaya çalışılmıştır.