Eskiyeni (Dec 2015)
Eş’arî’nin İrade Konusunda Yorumladığı Bazı Ayetlere Bütüncül Bir Bakış
Abstract
İslam kültür ve düşünce tarihinde yetişmiş, hicrî dördüncü asırdan itibaren gelişen fikir hayatında önemli bir rol oynamış kişilerin başında hiç şüphesiz Eş’arî gelmektedir. Eş’arî ve onun öncülüğünde teşekkül eden Eş’arîlik ekolüne yönelik, gerek İslam âlimleri, gerek Batılı bilginler tarafından birçok eleştiri yapılmıştır. Müslüman toplumlarda güçlü bir cebriye (pre-determinizm) anlayışının yaygınlaşmasında Eş’arî kelâm okulunun bü- yük katkısının olduğu iddia edilmiştir. Biz bu makalemizde Eş’arî’nin irade konusundaki görüşlerini ve yorumladığı ayetleri incelerken, çoğunlukla Kur’an ayetlerini hangi bağ- lamda ele aldığına dikkat çekeceğiz. Eş’arî, insanın fiil sahibi bir varlık olduğunu kabul etmekle birlikte, bu fiillerde insanın rolünün ne olduğu konusunda net bir tavır ortaya koyamamıştır. Zira o, Mûtezile’ye karşı olan aşırı tepkisinin bir sonucu, insanın fiillerin- deki özgürlüğünü kısıtlayan, bir noktada eylem yapma gücünü elinden alan açıklamalar- da bulunmuştur.
