Mirza Haydar Duğlat'ın Raşidi Tarihinde Kullanılan Türkçe Sözcükler

Abstract

Kelime alışverişi, dilsel ilişkilerin sonuçlarından biridir ve genellikle ilgili diller arasında gerçekleşir. Türk ve Fars dilleri, geniş Asya coğrafyasının farklı yerlerinde komşu olmanın yanı sıra birçok kültürel ve sözcük alışverişinde de bulunmuşlardır. Mirza Haydar Doğlat, Doğu Türkistan'ın merkezi olan Kaşgar şehrinde 1546-1541 olaylarını anlatan "Raşidi Tarihi" kitabını yazmıştır. Kitap Türk coğrafyasında yazıldığı için kitapta kullanılan Türkçe kelime ve isimler Türkçe kelimelerin kültürünü, tarihini ve hazinelerini anlamak ve Fars ile Türk dilleri arasındaki ilişkiyi tespit etmek açısından oldukça önemlidir. Bir başka açıdan da bu eserde kullanılan Türkçe kelimeler Farsça metinlerde bolca bulunabileceği için hem Farsça metinlerin daha iyi ve daha doğru anlaşılması hem de Farsça kelime hazinesinin zenginliği açısından faydalı olacaktır. Bu çalışmada Raşidi'nin tarih kitabında yer alan Türkçe kelimeler listelenmiştir. Cümle ve Türkçe kelimelerin kullanıldığı sayfa getirildikten sonra kelimenin anlamı yazılmıştır. Son olarak gerektiği zaman Kazak, Türkiye ve Azerbaycan Türk lehçelerinde kelime karşılığı gösterilmiştir. Sil Doulus versiyonu olmak üzere IPA alfabesi kullanılarak kelimelerin telaffuzu parantez içinde verilmiştir. "Raşidi Tarihi"nde kullanılan Türkçe sözcükleri çıkarmak için özgün sözlükleri araştırmak için Dehkhoda'nın 32 ciltlik ansiklopedik sözlüğü başta olmak üzere dört ciltlik Türkçe-Azerice sözlük, Kazakça-Türkçe sözlük, Türk Dil Kurumunun Türkçe sözlüğü kılavuz olarak alınmıştır. Modern Farsça'da Türk ve Moğol unsurları için Gerhard Dorfer’in (Türkische und Mongolische elemente im neupersischen) adlı eseri, on üçüncü yüzyıl öncesi Türkçe sözcükler için Clauson’un etimolojik sözlüğü ve Marti Razenen’in (versuch eines etimologischen wörterbuchs der türksprachen) adlı sözlüğü hareket noktamız olmuştur. Farsça bir eserdeki bu Türkçe kelimeler cildi, Türkler ve Farslar arasındaki dilsel ve kültürel ilişkilerin büyük derinliğini göstermektedir.