بررسی جلوه‌های عنصر زمان در مقامات حریری بر اساس ساختارهای نظریّة گفتمان روایی ژرار ژنت

Abstract

زمان تنها عنصر تأثیرگذار در منطق روایت نیست؛ امّا در روایت‌گری نقشی اساسی دارد. زمان در روایت‌شناسی بر اساس فرایندهای نظم و ترتیب، تداوم روایت و تکرار یا بسامد بررسی می‌شود و ژرار ژنت از بزرگترین نظریّه‌پردازان در زمینة زمان در گفتمان روایی است که به طور کامل به این جنبه‌ها پرداخته‌است. رویکرد این پژوهش، بررسی عنصر زمان در مقامات حریری و تأثیر آن بر گفتمان روایی مقامه‌ها بر اساس روش نقدی ژرار ژنت است. این واکاوی با بررسی رابطه میان طول زمان داستان و طول زمان گفتمان به این نتایج دستیافت که اغلب روایت‌ها زمان‌پریشی دارند و زمان‌پریشی‌ها بیشتر از نوع پس‌نمایی هستند و حدود «33/10 %» را به خود اختصاص داده‌اند و گاهی زمان داستان بر زمان سخن پیشی می‌گیرد و کاربرد آن حدود «84/0 %» است. سرعت روایت‌ها بر اساس سه حالت «شتاب مثبت، واشتاب و شتاب ثابت» بررسیشد و نشان داده‌شد که شتاب ثابت بیشترین میزان کاربرد را در مقامات حریری با «45/43 %» دارد. و پس از آن حدود «44/12 %» از مقامات حریری به خاطر بهره‌گیری از تلخیص و حذف با شتاب مثبت پیش می‌رود. و عامل شتاب منفی مقامه‌ها توصیف‌های جزئی و پی‌درپی در سراسر روایت‌هاست که «14/18 %» را به خود اختصاص داده‌اند. و تکرار روی‌دادها در یک سیر حرکت نمی‌کند و از انواع بسامد برای بیان روی‌دادها بهره‌گیری می‌شود که برخی از آن‌ها خاصّ سبک حریری است. بسامد بازگو «04/8 %» و مفرد «58/3 %» به ترتیب بیشترین کاربرد را دارند و بسامدهای شباهت «42/0 %»، چندگانه «05/1 %» و تکراری «68/1 %» به ترتیب کمترین کاربرد را به خود اختصاص داده‌اند.

Keywords

• زمان
• گفتمان روایی
• ژنت
• مقامات حریری