Darüşşifa İslam Tıp Tarihi Araştırmaları Dergisi (Dec 2022)
XIII. Yüzyılda Şam’da İnşa Edilen Üç Tıp Medresesi: Dahvâriyye, Lebbûdiyye, Düneysiriyye
Abstract
XIII. yüzyılda Şam, İslam dünyasının yıldızı parlayan en önemli ilim merkeziydi. Ulema, Haçlı seferleri ve Moğol istilası sonucunda doğudan ve batıdan akın akın Suriye bölgesine gelerek ilmi hayatın canlanmasında ve yeni medreselerin inşasında önemli rol oynamaktaydı. Bu dönemde çeşitli ilim dallarında temayüz etmiş birçok alimin yetişmesi Şam’ı ilmi hareketler bakımından önemli bir konuma getirdi. Din, siyaset ve düşünce alanında önemli etkiler bırakan eserler kaleme alındı. Yapılan çalışmalar fıkıh, hadis, tefsir gibi sadece dini ilimler ile sınırlı kalmamış; tıp, riyaziyyat, hendese gibi hemen hemen her ilim sahasında çağın ileri düzeylerinde eserler te’lif edilmiştir. Bu yüzyılda Suriye’ye hâkim olan iktidarların güvenliği sağlaması ve ilim tahsili için uygun ortamları oluşturması, akli ve nakli ilimlerde ilerleme kaydetmesini sağlamıştır. Diğer birçok ilim dalında olduğu gibi tıp ilmi de rağbet gören himaye edilen ilim dalları arasındaydı. Ferasetli yöneticilerin tıp ilmini ve hekimleri maddî ve manevî yönden desteklemelerinin yanında İslam dünyasını kasıp kavuran Haçlı ve Moğol saldırılarının da etkisiyle tıp bilimine ilgi ve ihtiyaç oldukça artmış; sonuçta sağlık eğitimi ve öğretimi tarihinde teorik ve pratik alanda ciddi sıçramalar kaydedilmiştir. Gerek ilim irfanın geniş bölgelere yayılmasında gerek bu eserlerin yazılmasında hiç kuşkusuz medreselerin etkisi büyüktür. Selçuklular zamanında kurulmaya başlanan medreseler Atabekler döneminde gelişmeye devam etmiştir. İlk defa Şam’da Atabey Nureddin Zengi ile birlikte Dâru’l-hadis, Dâru’l-fıkıh gibi müstakil ilim medreseleri inşa edilmeye başlamıştır. İnşa edilen müstakil ilim medreseleri sadece dini ilimler alanında sınırlı kalmayarak akli ilimler alanında da Dâru’l-hendese, Dâru’t-tıp gibi pek çok medreseler inşa edilerek devam etmiştir. Bu çalışmamızda haklarında yeterli bir çalışma bulunmayan, sadece tıp derslerinin okutulması için Şam’da inşa edilen, İslam tarihinin ilk tıp medreseleri olan Dahvâriyye, Lebbûdiyye ve Düneysiriyye isimli üç tıp medresesi ele alınıp incelenmiştir ve bunların kurucularından bahsedilmiştir.
