Farklı Tarihsel Yaklaşımlarla Toplumsal Gerçekliğin Analizi: Fukuyama ve Huntington Karşılaştırması

Abstract

İnsanlık tarihinin bilgisi, gerçeklik arayışındaki teorisyenleri her zaman yakından ilgilendirmiştir. Toplumbilimciler, içinde bulundukları zaman diliminde dikkat çeken olgu ve olayları anlamak ve açıklamak adına farklı tarihsel yaklaşımlara başvurmuşlardır. Tarihsel sürece eklemlenen ‘din’ ve ‘kültür’ ile tüm bunları kapsayan ‘medeniyet’ kavramları da sosyal bilimlerin önemli gördüğü konuların başında gelmektedir. Toplumsal gerçekliğin nasıl var olduğu, ne şekilde değişme veya gelişme göstereceği sorularından hareketle gerçekleştirilen düşünsel ve sosyolojik analizler, on sekizinci ve on dokuzuncu yüzyıllar itibariyle yoğunlaşmıştır. Toplumsal gerçekliği anlamlandırmada birbirine zıt olan iki farklı tarih yaklaşımından söz edilebilir. Bunlardan biri, insanlık tarihini bir bütün olarak düz bir çizgideymişçesine planlı bir biçimde hep daha iyiye, mükemmele doğru ilerlediğini savunan ‘ilerlemeci tarih yaklaşımı’dır. Bunun aksini söyleyen ‘döngüsel tarih yaklaşımı’ ise insanlık tarihinin; tek bir bütünden ibaret olmayıp farklı medeniyetlerle var olduğunu, bu medeniyetlerin bir organizma gibi doğup geliştikten sonra zayıflayarak yıkılabileceğini, dolayısıyla döngüsel tekrarlardan oluştuğunu savunmaktadır. Bu çalışmada da her iki yaklaşım, Kant, Hegel, İbn Haldun, Vico gibi düşünürlerin görüşleri ışığında ayrı ayrı ele alınmıştır. Yirminci yüzyıl sonlarına rastlayan Soğuk Savaş sonrası dönem, bu iki tarihsel yaklaşım çerçevesinde analiz edilmiş; Fukuyama’nın ‘Tarihin Sonu’ tezi ile Huntington’un ‘Medeniyetler Çatışması’ tezi karşılaştırılarak bu çalışmanın esas sorunu çözümlenmeye çalışılmıştır. Bu makale, araştırma ve yayın etiği kurallarına uygun olacak şekilde hazırlanmıştır.

Keywords

• toplumsal gerçeklik
• medeniyet
• i̇lerlemeci tarih yaklaşımı
• döngüsel tarih yaklaşımı
• kültür