باغسازی اروپایی اصطلاحی نامفهوم، تأثیر سبک‌های باغسازی رنسانس، باروک و رمانتیک بر باغ‌های تهران در دوران قاجار

Abstract

باغ از دوران کهن در ایران شکل گرفته و تا دوران معاصر به حیات خود ادامه داده است. در دوران قاجار و با پدیدارشدن تحولات فکری بسیاری از ساختارهای کهن شهری از جمله باغ‌های ایرانی تاب نیاورند و تغییراتی در ساختار آنها مشاهده شد. در دوران قاجار برگیری از سبک‌های رنسانس، باروک و رمانتیک در شکل‌گیری باغ‌های تهران اثرگذار بود و ساختار باغ به تدریج و با تأثیرپذیری سطحی از آنها تغییر کرد. محققان عموماً تغییرات را بدون اشاره به سبکی خاص، منسوب به اروپا یا غرب می‌دانند. این در حالی ‌است که مکتب‌های منظرسازی در اروپا با توجه به تنوع سرزمین و پیشینۀ تاریخی-فلسفی، متفاوت هستند و بیان این مطلب که باغ‌های دوران قاجار از اروپا تأثیر گرفته‌اند، امری نامفهوم است. بررسی ویژگی‌های کالبدی و اندیشه‌های موجود در سبک‌های باغسازی رنسانس، باروک و رمانتیک و بازشناسی آنها در باغ‌های دوران قاجار شهر تهران، می‌تواند ارتباط میان این دو را به تفکیک سبک و مؤلفه‌های موثر بر آن نمایان کند. این مقاله در تلاش است تا از اطلاق واژۀ باغسازی غربی خودداری کرده و با شناسایی ویژگی‌های سبک‌های باغسازی رنسانس، باروک و رمانتیک، اثرگذاری آنها در باغ‌های تهران در دورۀ قاجار را ردیابی کند. به همین منظور با رویکردی کیفی و راهبردی توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و بررسی اسناد و تصاویر موجود، ویژگی‌های باغسازی رنسانس، باروک، رمانتیک و باغ‌های قاجاری در تهران را واکاوی می‌کند و با رویکردی قیاسی به مطابقت اصول و ساختارهای این دو می‌پردازد. آنچه مشخص است باغسازی در دوران رنسانس، باروک و رمانتیک، به عنوان شاخص‌ترین سبک‌های باغسازی در اروپا، تفاوت‌های اساسی دارند و گرته‌برداری سطحی از آنها منجر به ساختاری التقاطی در باغ‌های تهران شده است. با این حال الگوی باغ ایرانی در بسیاری از موارد همچنان قابل مشاهده است.

Keywords

• باغ قاجاری
• تهران
• رنسانس
• باروک
• رمانتیک