Ehl-i Sünnet ile Şîa Fıkhındaki Küllî Kaidelerin Kavramsal Çerçevelerinin Karşılaştırılması

Abstract

Ehl-i sünnet ve Şîa fıkhında yer alan küllî kaidelerin kavramsal çerçevelerinin incelendiği bu çalışma, konuya dair ilk araştırmadır. Makalede her iki mezhepte küllî kaide olarak telakki edilen ilkeler arasındaki farkların ana hatlarıyla gösterilmesi hedeflenmektedir. Bununla beraber her bir kaidenin müstakil olarak çalışılması dahi mümkündür. Bu araştırmada, Ehl-i sünnet tarafından küllî kaideler için belirlenen özelliklerin, Şîa fıkhında ne oranda dikkate alındığı gösterilmeye çalışılmıştır. Ayrıca Şîa fıkhındaki küllî kaidelerde öne çıkan hususların neler olduğunun icmalen belirlenmesine gayret edilmiştir. İnceleme neticesinde, Şîa’nın inanç geleneğinde olduğu gibi mantıkî önermeler olarak kabul edilen küllî kaideler bağlamında da Ehl-i sünnet fıkhı ile arasında birçok farklılık olduğu görülmüştür. Küllî kaidelerin fıkhın bir alt disiplini olması, fürû fıkıhta ise metodolojik ihtilafların bulunması doğaldır. Nitekim dört Sünnî mezhep bu kaideleri kendine özgü sistematiği içerisinde ele almış ve farklı hükümler beyan etmiştir. Öte yandan dört Sünnî mezhebin üzerinde ittifak ettiği onlarca küllî kaide de mevcuttur. Fakat Şîa’nın küllî kaideleri ideolojik kurgular ile farklı yorumladığı ve Ehl-i sünnet’ten çok farklı bir yaklaşım tarzı ortaya koyduğu görülmektedir. Konunun çok geniş olması nedeniyle araştırmada, son dönemde Şiî bilginlerce derlenen Dürûsun fi’l-kavâʻidi’l-fıkhiyye isimli eser merkeze alınmıştır. Mezkûr çalışma ekseninde Şîa’nın diğer kavâid-i külliyye literatürüne de sıklıkla atıfta bulunulmuştur. Şîa’nın küllî kaideler konusunda bilhassa Ehl-i sünnet’in hadis ve fıkıh kaynaklarını görmezlikten geldiği açıktır. Şîa’nın teolojisinin ayrılmaz parçası olarak görülen masum imamlar teorisi, küllî kaidelerde de yoğun şekilde işletilmektedir. Ayrıca Ehl-i sünnet ile Şîa arasındaki keskin ayrım noktalarından olan sahabeye karşı tutum da Şîa’da objektif olmaktan oldukça uzaktır ve sahabeye karşı ideolojik yaklaşım sergilemektedirler.