ضوابط آزادی بیان در ادبیات قرآن کریم با تأکید بر آرای مفسران فریقین

Abstract

قرآن کریم، که منبع جامع معرفت دینی است، به «آزادیِ بیان» به مثابۀ یکی از حقوق اولیه انسان می‌نگرد و برای آن جای‌گاه والایی قائل شده است. این امر در حکومت اسلامی از راه‌بردهای بنیادین به‌حساب می­‌آید. «آزادی بیان» هم‌چون سایر پدیده‌ها دارای حدود و چهارچوب‌هایی‌است، که باتوجه به بهره‌وری‌های ویران‌­ساز و اهانت‌­بار ناآگاهان از آن، تعیین آن‌­‌ها در ادبیات قرآن­ کریم و اندیشۀ مفسران تشیّع و تسنّن، ضروری می‌نماید. هدف این مقاله پاسخ بدین پرسش بوده است‌ که ضوابط «آزادی بیان» در قرآن ­کریم براساس نگرش مفسران فریقین چیست؟ ‌جهت دست‌­یابی بدین هدف، به شیوۀ کیفی ‌و با بهره‌­گیری از روش توصیفی-تحلیلی و تفسیر موضوعی استنطاقی و ابزار کتاب‌خانه‌یی‌‌ و نرم‌افزاری، به قرآن­ کریم مراجعه و با استمداد از منابع تفسیری، آیات ناظر به حدود آزادی بیان جمع‌­آوری و به تحلیل گرفته شده است. کندوکاو در آیات و تفاسیر، بیان‌­گر آن است که: آزادیِ اظهار باورها به‌عنوان یک اصل از قرآن­ کریم قابل اثبات است؛ اما نه به‌صورت مطلق و بدون قید، بل‌که ضوابطی هم‌چون­ رعایت حدود الهی، رعایت نصاب‌‌های عقلی و منطقی، رعایت مصالح جامعۀ اسلامی، منع بیان‌های تنش‌­آفرین، وحدت‌­شکن، شایعه‌­ساز، توهین‌گونه، تمسخر­آمیز و مواردی که موجب فساد و تباهی فردی یا اجتماعی می‌­گردد، بر آن حاکم است. ضابطه­‌مند­سازی «آزادی بیان» ضمن پاس‌داری از اصل آزادی اظهار نظر، مسیر بیان‌­‌های تخریب‌­گر را می‌­بندد و مانع اظهارات ویران‌­گر و معارض با مصالح فردی و اجتماعی می­‌شود.

Keywords

• قرآن کریم
• ادبیات قرآن
• مفسران فریقین
• آزادی بیان
• ضوابط آزادی بیان