شناسایی عوامل مؤثر بر آلودگی نیترات آبخوان دشت اردبیل با استفاده از روش‌های آماری

Abstract

نیترات یکی از آلاینده‌هایی است که در بیش‌تر آبخوان‌های کشور، آب زیرزمینی را تحت تأثیر قرار داده است. به‌منظور بررسی رفتار پارامترهای هیدروژئوشیمیایی آب زیرزمینی آبخوان دشت اردبیل از نتایج داده‌های کیفی 139 چاه که دارای اندازه‌گیری در دو فصل تر و خشک بودند طی سال آبی 1391-1390 استفاده شد. با استفاده از نرم‌افزار XLSTAT به شناسایی آلودگی و طبقه‌بندی نمونه‌ها به‌کمک روش تحلیل عاملی (PCA) و خوشه‌بندی سلسله‌مراتبی (HCA) پرداخته شد. روش تحلیل عاملی منجر به استخراج پنج عامل مؤثر بر کیفیت آب زیرزمینی با مجموع واریانس 09/68 درصد شد. هم‌چنین نتایج تحلیل‌ عاملی نشان داد که عامل‌های اول، چهارم و پنجم ناشی از فرایندهای زمین‌زاد و عامل‌های دوم و سوم ناشی از فرایندهای انسان‌زاد است. نتایج روش خوشه‌بندی سلسله‌مراتبی نمونه‌ها را در سه گروه که هر گروه دارای دو زیرمجموعه می‌باشد قرار داد. نمونه‌های مربوط به خوشه یک در بخش‌های شمال، شرق، جنوب و قسمت‌هایی از مرکز، غرب با کاربری اراضی- باغی، مرتع متوسط و مناطق دارای کشت دیم و هم‌چنین مناطق شهری گسترده شده است. نمونه‌های خوشه دوم اغلب در محدوده مرکزی، غرب و مناطق شهری آبخوان گسترده شده است که از لحاظ کاربری اراضی در مناطق با کاربری زراعی- باغی و مسکونی گسترده شده است. نمونه‌های خوشه سوم در نواحی جنوب‌غربی و مناطق شهری گسترش یافته است. به‌طور کلی وجود فرایندهای انحلال و تبادل یونی از یک طرف و هم‌چنین آبشویی کودهای کشاورزی و توسعه ناقص سیستم فاضلاب‌ در آبخوان از طرف دیگر زمینه را برای آلودگی آبخوان فراهم کرده است.

Keywords

• انسان‌زاد
• تحلیل عاملی
• خوشه‌بندی
• زمین‌زاد
• نیترات