مروری بر هستان‌نگارهای ایرانی به‌منظور بازیابی معنایی اطلاعات فارسی از منظر تحلیلی

Abstract

هدف: امروزه در حوزه وب معنایی فعالیت‌های ارزشمندی در داخل و خارج کشور بر روی مفاهیم هستان‌نگار ارائه شده است. تاکنون بیشتر مطالعات انجام شده در ایران، بر نکات نظری و تعاریف متمرکز بوده‌اند و ذکر نمونه‌های عملی انجام شده توسط محققین ایرانی به‌ندرت انجام شده است. ارزیابی یکپارچه هستان‌نگارهای ایرانی تولید شده برای ایجاد درک صحیح از مفاهیم و عملیات موردنیاز برای تولید هستان‌نگار، لازم و ضروری است. هدف پژوهش حاضر مرور تحلیلی هستان‌نگارهای ایرانی به‌منظور شناسایی نقاط قوت و ضعف آن‌ها از مرحله ساخت تا کاربرد است.روش: پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از لحاظ نوع، ارزیابانه و با رویکرد تحلیلی است. جامعه آماری مورد مطالعه شامل شش هستان‌نگار ایرانی است که پیکره آن به‌صورت آزاد در دسترس قرار دارد یا به‌صورت مقاله، پایان‌نامه و طرح‌های پژوهشی منتشر شده‌ است. این هستان‌نگارها شامل هستان‌نگار شاهنامه، برهان، قرآن‌جوی، فرقان، علم‌سنجیو حملات کامپیوتری است. در این پژوهش نرم‌افزارهای ساخت و نمایش هستان‌نگار براساس سیاهه محقق‌ساخته نیز مورد بررسی قرار گرفته‌اند. داده‌های گردآوری شده از هستان‌نگارها با استفاده از سیاهه، مبنای تجزیه ‌و تحلیل اطلاعات بود که موردبحث و بررسی قرار گرفته است. به‌منظور گردآوری داده‌ها از پایگاه‌های اطلاعاتی داخلی و همچنین مصاحبه با تیم‌های تولیدکننده هستان‌نگارها استفاده شد. روش نمونه‌گیری هدفمند بود و روایی صوری محتوایی ابزار گردآوری داده‌ها با ارسال برای 4 نفر از متخصصان هستی‌شناسی تأیید شده و پس از انجام اصلاحات، مورد استفاده قرار گرفت.یافته‌ها: نتایج نشان داد که حرکت به‌سوی هستی‌شناسی در جامعه علمی ایرانی، در زمینه‌های مختلف شامل علوم اسلامی (فقه) و متون کهن فارسی (شاهنامه) تا حوزه‌های جدیدی مانند علم‌سنجی در حال گسترش بوده که نشانگر پیاده‌سازی هستان‌نگار در مباحث مختلف است.مشکلی که در اغلب هستان‌نگارهای فارسی وجود دارد، عدم توسعه و به‌روزرسانی آن‌ها است. همچنین نرم‌افزارهای سازنده هستان‌نگار از نظر پایه بسیار مشابه یکدیگرند و عموماً توسعه‌پذیر هستند؛ اما تفاوت‌هایی نیز دارند. برخی نرم‌افزارها موتور استنتاج را پشتیبانی می‌کنند، اما برخی در نمایش هستان‌نگار و امکان ارائه خروجی‌های مختلف قوی‌تر عمل می‌نمایند.نتیجه‌گیری: در این پژوهش سازوکارهای پیاده‌سازی و ابزارهای نرم‌افزاری مورد استفاده در تولید هستان‌نگارهای ایرانی به همراه ارزیابی امکانات و قابلیت‌های آنها با رویکردی تحلیلی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. این پژوهش توانست براساس ارزیابی مؤلفه‌های بررسی شده، علاوه بر بررسی هستان‌نگارهای ایرانی و ارائه برخی از نقاط قوت و ضعف مربوط به آن‌ها، نرم‌افزار‌های هستی‌شناسی را نیز مورد بحث و بررسی قرار دهد. نتایج پژوهش به مدیران و پژوهشگران امکان درک صحیحی از مفاهیم و عملیات موردنیاز برای تولید هستان‌نگار را می‌دهد.

Keywords

• هستی‌شناسی
• هستان‌نگار
• هستان‌نگارهای ایرانی
• نرم‌افزارهای هستان‌نگار
• وب معنایی
• بازیابی معنایی اطلاعات فارسی