پژوهشنامه علم سنجی (Sep 2016)
سخن سردبیر(مسئولیت دانش‌آموختگان علم‌سنجی)
Abstract
چند سالی است که در ایران، از تولد دورۀ کارشناسی ارشد رشتۀ علم‌سنجی به عنوان یکی از رشته‌های دانشگاهی زیرگروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی می‌گذرد. علاوه بر دانشگاه‌های شاهد و تهران که از سال 1390 در راه پذیرش دانشجو در این رشته گام نهادند، نظام آموزش عالی کشور در طی سال‌های گذشته به‌تدریج شاهد آغاز فعالیت این رشته در برخی دیگر از دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور، نظیر دانشگاه‌های یزد، شیراز، مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری و دانشگاه پیام نور بوده است که این خود در توسعۀ این رشته نقطه‌ای مثبت محسوب می‌شود. اکنون که با گام نهادن به ششمین سال راه‌اندازی دورۀ کارشناسی ارشد رشتۀ علم‌سنجی، چهارمین گروه از دانشجویان این رشته به درجۀ دانش‌آموختگی نائل آمده‌اند، مطالبات زیادی از سوی جامعۀ علم و فناوری کشور از این متخصصان مطرح می‌شود. در راستای پاسخ‌گویی به این مطالبات، برخی از دانش‌آموختگان این رشته در مراکز علمی و دانشگاهی کشور جذب بازار کار شده‌اند و برخی دیگر، همزمان با اشتغال، تحصیل در مقطع دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی را آغاز کرده‌اند. چیزی که در این میان اهمیت بیشتری دارد، وابستگی روزافزون جامعۀ دانشگاهی کشور، اعم از مدیران پژوهشی و پژوهشگران به دستاوردهای علم‌سنجی است که نیاز به حضور متخصصان توانمند علم‌سنجی را در این عرصه دوچندان می‌کند. ارائۀ خدمات مشاوره‌ای به سیاست‌گذاران عرصه‌های علم و فناوری، مشارکت در ارزیابی‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و اولویت‌های علم و فناوری، مشارکت در انجام امور پژوهشی، شناسایی و معرفی مرزهای دانش و جبهه‌های پژوهش، رصد حوزه‌های علم و فناوری، و تحلیل شکاف علم و فناوری، از جمله انتظاراتی است که امروزه توسط جامعۀ علم و فناوری کشور، از متخصصان علم‌سنجی مطالبه می‌شود. البته علاوه بر اشتغال تعداد قابل توجهی از دانش‌آموختگان این رشته در مراکز علمی و دانشگاهی، راه‌اندازی شرکت‌های خصوصی و مؤسسه‌های نوظهور توسط برخی دیگر از فعالان، دانش‌آموختگان و متخصصان علم‌سنجی که در طی سال‌های گذشته و به منظور برطرف کردن همین نیازها و مطالبات رقم خورده است را باید از جمله فعالیت‌های کارآفرینانۀ فعالان این حوزه در نظر گرفت. بدون شک، حضور این شرکت‌ها و مؤسسه‌های خودگردان در عرصه‌های پژوهشی سیاست‌گذاری علم و فناوری، نشانی دیگر از توانمندی‌های علم‌سنجی و همچنین بیانگر نیازهای فراوان جامعه به خدماتی است توسط متخصصان علم‌سنجی عرضه می‌شود. با وجود این، رشد و توسعۀ بیشتر رشتۀ علم‌سنجی، نیازمند تلاش‌های مضاعف اساتید، دانشجویان و به‌ویژه دانش‌آموختگان فعال این حوزه است. نقش دانش‌آموختگان در این زمینه، به عنوان نیروهای جوان و توانمندی که به تازگی پا به عرصه‌های پژوهشی این حوزه گذارده‌اند، در نوع خود حائز اهمیت است. انجام پژوهش‌های باکیفیت‌تر و نیازمحورتر، بویژه در زمینۀ بنیان‌ها و مسائل مطرح در حوزۀ علم‌سنجی، یکی از مهم‌ترین نیازهای درونی رشته است که لزوم آن بیش از پیش احساس می‌شود و انتظار می‌رود با اتکاء به توانمندی‌های دانش‌آموختگان و متخصصان رشته، زمینه‌های بیشتری برای توسعۀ بنیان‌های نظری، روش‌شناسی‌ها و کاربردهای عملی علم‌سنجی فراهم آید. بنابراین، پرورش دانش‌آموختگانی توانمند که در واقع، نسل آیندۀ متخصصان این رشته را تشکیل می‌دهند و مسئولیت‌های خطیری را در این حوزه برعهده خواهند گرفت، از دیگر ملزومات مهمی است که می‌تواند زمینه‌ساز رشد و توسعۀ روزافزون علم‌سنجی را فراهم سازد و استمرار حیات روشن آیندۀ این رشته را تضمین کند. از همین روست که در دنیای علم، همواره از دانش‌آموختگان انتظار می‌رود، با عمق بخشیدن به مطالعات خود در عرصه‌های تخصصی، آسیب‌های موجود را شناسایی کنند و با ارائۀ روش‌ها، راهکارها و ابزارهایی نوین، در توسعه و شکوفایی بیشتر حوزۀ خود بکوشند. بعلاوه، این دانش‌آموختگان هر رشته هستند که باید در راستای پاسخ‌گویی به نیازهای مخاطبان خود، دست به انجام پژوهش‌هایی بزنند که علاوه بر مسئله‌محور بودن، در زمینۀ رفع مسائل و مشکلات جامعۀ خود نیز مؤثر باشند. بی‌تردید، این وظیفه‌ای خطیر است که همواره بر دوش متخصصان و دانش‌آموختگان توانمند حوزۀ علم‌سنجی سنگینی می‌کند و آن‌ها را به سوی انجام پژوهش‌های بنیادی و کاربردی مؤثرتر سوق می‌دهد.
