جایگاه منظومه افتخارنامه در میان حماسه های دینی

Abstract

افتخارنامه منظومه ای دینی است در شرح دلاوری‌های حضرت علی(ع) که در سال 1304ه.ق سروده شده است. سرایندۀ منظومه، میرزا مصطفی صهبای آشتیانی از علمای عصر ناصری است. افتخارنامه در سال 1310ه.ق در دو جلد چاپ شده است. از ویژگی‌های منظومه این است که با رعایت ایجاز به طور کامل به زندگی حضرت علی(ع) پرداخته است. صهبا فقط به شرح جنگ‌هایی پرداخته که حضرت علی(ع) در آن‌ها حضور داشته اند چه در زمان حضرت پیامبر(ص) چه بعد از ایشان. وی با منظومه‌های دینی قبل از خود نیز آشنا بوده و بعضی مطالبش را از این منظومه‌ها بویژه حملۀ حیدری راجی اخذ کرده است. از یافته‌های پژوهش این است که منظومه‌های دینی در دوران قاجار رشد بسیار چشمگیری داشته‌اند. این منظومه برجستگی‌هایی دارد. از آن جمله، سره گرایی، که لحن حماسی منظومه را قوت بخشیده است. استفادۀ طبیعی و بجا از آرایه-های ادبی و پایبندی به مأخذ اصلی(ناسخ‌التواریخ) از دیگر ویژگی‌های منظومه است. صهبا همچنین در پایان داستان‌ها به روش فردوسی نگاهی پندآمیز و حکمت‌آموز دارد. اغراق‌های منظومه درجهت بالابردن بار حماسی آن است. در ابیات این منظومه ایجاز، استعاره، تشبیه و اغراق حماسی وجود دارد که آن را به منظومه‌های حماسی نزدیک ساخته است.