Eskiyeni (Sep 2022)
Soy İddiaları, Kralları ve Kilise ile İlişkileri Bağlamında Zagwe Hanedanlığı
Abstract
Etiyopya ulusal efsanesinin konu edildiği Kebra Nagast’a göre Zagwe Hanedanlığı, Tanrı’nın yasasını çiğnemek suretiyle İsrail soyuna ait olan tahtı ele geçirmiş, Aksum Krallığı ve Süleyman Hanedanlığı arasında ara bir dönem oluşturmuştur. Taht meşruiyetinin tamamen soyu öncelediği bu koşullarda Zagwe Hanedanlık soyu için de ata hikayeleri ortaya çıkmıştır. Nitekim halk arasında Kebra Nagast’ın anlatısına ekleme bir tarzda onların da Kral Süleyman’ın soyundan geldiğini konu eden hikayeler bulunmaktadır. Bununla birlikte Zagwe Hanedanlığının da Musa ve Harun soyundan geldiklerine dair bir söylenti Arapça kaynaklarda yer bulmuş, bunun ötesinde o dönemdeki Necaşîler din adamı olarak tanımlanmışlardır. Zagwe Hanedanlığının üyelerine bakıldığında rivayetleri destekler mahiyette onların din ile yakın bir ilişki içinde olduğu görülmektedir. Yemrehanna Kristos, Presbyter John’u anımsatırcasına “Kıssis Kral” unvanıyla anılmakta, onun ardından gelen Harbay, Lalibela ve Nakuto Laab ise Etiyopya kilisesinin azizleri arasına girmektedirler. Çalışmamızda Zagwe Hanedanlığı’nın soylarına dair söylemler ve onların birer dini figür olmaları analiz edilmeye çalışılmıştır. Süleyman-Makeda birlikteliğine benzer bir hikâyenin de Musa ve Kuşlu bir kadın için anlatıldığı kaynaklarda görülmüştür. Buna göre Musa peygamber Mısır’ın güneyine gitmiş ve Kuşlu bir kadınla evlenmiştir. Ancak Musa peygamberin soyunun Zagwe Hanedanlığıyla bağlantısı bulunmamaktadır. Bu noktada soy söyleminin yer aldığı kaynakta Musa, Harun ve Tabot’un bir arada zikredilmesi bunun Bakara Suresi’nin 248. ayetinden esinlenme ihtimalini ortaya çıkarmıştır. Zira bu ayette Tabot, hükümdarlık alameti olarak sunulmakta ve onun içinde Al-i Musa ve Al-i Harun’a ait kalıntılar bulunmaktadır. Dolayısıyla bu söylemin, bu dönemde sıklıkla başvurulan bir tarz olarak hanedanlığa meşruiyet kazandırma amacıyla yapılmış bir modelleme çabası olabileceği tarafımızca dile getirilmiştir. Zagwe Hanedanlığına dair elimizdeki bilgiler, kralların sayısı, ne zaman iktidara geldikleri, nasıl yıkıldıklarına dair kesin bilgiler vermemektedir. Bununla birlikte bu hanedanlıktan sonra, hatta Zagwe karşıtı bir iktidar zamanında yazılmış olan Gadl’lere bakıldığında onların -taht gaspçılıklarını saklı tutmakla beraber- azizleştirildikleri görülmektedir. Bu noktada çalışmamızda onların gadlerinden ve onlara dair yapılan modern çalışmalardan yararlanarak hanedanlığa dair -olası hükümdarları çerçevesinde- bilgi verilecek, Kissis- Kral olan Yemrehanna Kristos başta olmak üzere hanedan üyelerinin aziz kabul edilmelerine değinilecektir. Günümüzde Lalibela adıyla bilinen şehre isim veren kralın hayatı ele alınarak onun bu bölgede yaptırdığı kiliseler hakkında bilgiler verilecektir. Etiyopya kilisenin başı kabul edilen abunalık makamının hanedanlık zamanındaki durumu ve dolayısıyla Zagwe hanedanlığın Mısır’daki Kıpti kilisesi ve İslam yönetimiyle ilişkisi tasvir edilmeye çalışacaktır. Ayrıca onların aziz kabul edilmelerindeki en önemli etkenlerden birisinin Mısır’daki siyasi, dini otorite ve koşullar karşısında almış oldukları pozisyon olduğu öne sürülmüştür. Nitekim kilisede ayin yöneten, Etiyopya Kilisesi’ni bağımsızlaştırmaya çalışan ve kayaları oyarak “Yeni Siyon”u inşa etmeye çalışan bu krallar, soy olarak Musa ve Harun’un halefleri olmasa da icraat olarak onlar gibi din ve siyaset erkini tek kişide buluşturan kişiler olmuşlardır.
Keywords
