مدیریت و برنامه‌ریزی در نظام‌های آموزشی ()
واکاوی علل مهاجرت نخبگان دانشگاهی از منظر کارکردهای آموزش عالی در ایران: مرور نظام‌مند (1381-1401)
Abstract
هدف: با توجه به روند رو به افزایش مهاجرت نخبگان دانشگاهی و عدم بازگشت بسیاری از آنان به کشور در سال‌های اخیر، هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل مؤثر بر مهاجرت نخبگان دانشگاهی از منظر کارکردهای نظام آموزش‌عالی در ایران می‌باشد.مواد و روش‌ها: تحقیق از نظر هدف کاربردی، از نظر گرداوری یافته‌ها کیفی و با استفاده از مطالعه اسنادی و شیوه مرور نظام‌مند انجام شد. بر این اساس، مقالات علمی-پژوهشی چاپ شده در ایران (1381-1401) در پایگاه‌های علمی-پژوهشی داخلی شامل نورمگز، مگیران و پایگاه داده‌های علوم انسانی مورد بررسی قرار گرفت. سپس براساس ملاک‌هایی از جمله ارتباط مقالات با موضوع اصلی پژوهش، تمرکز پژوهش‌ها بر نخبگان دانشگاهی، توجه به مؤلفه‌های مرتبط با کارکردهای آموزش‌عالی به‌عنوان عامل مؤثر بر مهاجرت نخبگان دانشگاهی، علمی-پژوهشی بودن مقالات و بازه زمانی مشخص، از میان 944 پژوهش، نهایتاً 34 مقاله از طریق بررسی عنوان، چکیده و محتوا انتخاب شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. اﻋﺘﺒﺎر یافته‌های ﮐﯿﻔﯽ با استفاده از روش همسوسازی، اصول لینکلن و گوبا و راهبردهای کرسول مورد تأیید قرار گرفت. نتایج حاصل از مرور نظام‌مند منجر به شناسایی دو خوشه‌ی مقوله‌ای عوامل فشار داخلی و عوامل کشش خارجی شامل 11مؤلفه و 34 مفهوم شد.بحث و نتیجه‌گیری: با توجه به سؤالی اصلی پژوهش حاضر مبنی بر شناسایی عوامل مؤثر بر مهاجرت نخبگان دانشگاهی در ایران از منظر کارکردهای آموزش‌عالی و مرور تحقیقات انجام شده در بیست سال گذشته (1401-1381)، مجموعاً 11 مؤلفه شامل 6 مؤلفه در خوشه‌ی مقوله‌ای عوامل فشار (کیفیت ناکافی کارکرد آموزش؛ کیفیت ناکافی زیست‌بوم پژوهش؛کارامدی ناکافی نظام نوآوری؛ کارامدی ناکافی نظام حکمرانی آموزش؛ مشکلات و موانع جذب و نگهداری نخبگان دانشگاهی؛ فرهنگ و جو آکادمیک نامناسب) و 5 مؤلفه در خوشه‌ی مقوله‌ای عوامل کشش (کیفیت مطلوب نظام آموزش؛ کیفیت مطلوب پژوهش؛ وجود فرهنگ و جو آکادمیک مناسب؛ نظام کارامد نگهداشت و توسعه شغلی اعضای هیأت علمی و ارتباط پویای دانشگاه و جامعه) احصاء شد. بر این اساس، اگرچه دلایل ارائه شده برای تحرکات و جابجائی‌های نخبگان بسیار متنوع و متعدد است، اما در کنار عوامل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی نیز یکی از مهم‌ترین عوامل دافعه که منجر به مهاجرت نخبگان دانشگاهی در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران می‌شود، دستیابی به آموزش عالی با کیفیت از ابعاد گوناگون است. در نتیجه برای مواجهه با پدیده مهاجرت نخبگان دانشگاهی در ایران به‌عنوان پدیده‌ای اجتناب‌ناپذیر و روندی جهانی، سیاست‌گذاران و مسئولان به‌ویژه در حوزه آموزش عالی باید علاوه بر تلاش جهت رفع و کاهش عوامل فشار داخلی و ارتقای سطح کیفیت آموزش عالی در داخل کشور جهت حفظ و نگهداشت نخبگان و نیز تلاش برای بازگشت مهاجران، بر راهبردهایی جهت بهره‌مندی بیشتر از ظرفیت نخبگان خارج از کشور در قالب چرخش نخبگان متمرکز شوند.
Keywords
