نقد تحلیل و زیبایی شناسی متون (Sep 2022)
بررسی شاخص‌های صوری و محتوایی ادبیات غنایی در غزلی از حسین منزوی
Abstract
ادبیات تعلیمی، یکی از مهم‌ترین انواع ادبی در ادبیات ملل مختلف و به ویژه ایران است. استاد مسلط تعلیم و تربیت در ادبیات فارسی، سعدی است که ارزش آثار او بر هیچ‌کس پوشیده نیست؛ از این‌رو، این پژوهش بر آن است تا با بهره‌گیری از روش مطالعۀ کتابخانه‌ای و به صورت تحلیلی- توصیفی، حکایت «جدال سعدی با مدعی» را بر اساس شاخص‌های صوری و محتوایی ادبیات تعلیمی مورد بررسی قرار دهد. حاصل مطالعات بیانگر این است که ویژگی‌هایی چون تمثیل، بسامد بالای جملات استفهامی، بسامد بالای جملات امری و نهیی، هنجارگریزی نحوی و جابجایی ارکان جمله، نمایشی کردن موضوع، استدلال و تفسیر سخن، لغات، ترکیبات و تعبیرات ادبیات تعلیمی، تصویر ساده و رسا، استفاده از هنرسازه‌های ادبی در راستای تعلیم، تأکیدی بودن نقش تشبیه، سادگی و رسایی زبان و بیان، مخاطب و خواننده‌محوری و صریح بودن از مهم‌ترین خصوصیات صوری و اشاره به آیات قرآنی، احادیث و روایات، دیدگاه تقدیرگرایانه، عقل‌گرایی و خردورزی، رویکرد یکسونگرانه (رویکرد مذکرمحور)، ذکر آموزه‌های اخلاقی به شیوۀ پند و اندرز، آموزنده و تهذیب‌کننده بودن، واقع‌گرایی و دوری از خیالبافی، از جمله ویژگی‌های محتوایی حکایت سعدی هستند. حاصل سخن آنکه، حکایت «جدال سعدی با مدعی»، یکی از بهترین حکایات تعلیمی در حیطه ادبیات تعلیمی است.
