پژوهش های علوم و فناوری چوب و جنگل (Dec 2021)
اثر جنگل‌کاری بر برخی مشخصه‌های خاک و پوشش علفی کف جنگل کُلِت در استان مازندران
Abstract
سابقه و هدف: جنگل‌های دست‌کاشت می‌توانند بر تنوع گونه‌های گیاهی و خصوصیات خاک یک منطقه اثرگذار باشند. بدین منظور در پژوهش حاضر به بررسی اثرات توده‌های 25 ساله جنگل‌کاری‌شده با گونه‌های پلت، توسکا ییلاقی و زربین بر تنوع‌زیستی گیاهی و پوشش کف جنگل و برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در مقایسه با جنگل طبیعی (ممرز و راش) در جنگل کُلِت استان مازندران پرداخته شد.مواد و روش‌ها: در هر توده جنگل‌کاری‌شده که درختان در فاصله ۲۲ متر کاشته شدند و توده طبیعی مجاور آن تعداد ده قطعه-نمونه ۴۰۰ مترمربعی (۲۰۲۰ متر) به‌صورت انتخابی با ابعاد شبکه آماربرداری ۱۰۰۱۰۰ متر پیاده شد. سپس فهرست کلیه گونه-های علفی و وفور (درصد پوشش) آنها ثبت شد. همچنین در هر قطعه‌نمونه اقدام به برداشت یک نمونه خاک از چهار گوشه و مرکز آن به عمق ۰-۱۵ سانتی‌متر شد، سپس این نمونه‌ها باهم مخلوط و یک نمونه ترکیبی به‌منظور مطالعه مشخصه‌های فیزیکی و شیمیایی خاک (جرم مخصوص ظاهری، بافت خاک، واکنش خاک، هدایت الکتریکی، کربن آلی، ازت کل، فسفر و پتاسیم قابل‌جذب) در آزمایشگاه تهیه شد. همچنین به بررسی شاخص‌های غنای (مارگالف و منهنیک)، یکنواختی (شانون- وینر) و تنوع (سیمپسون و شانون- وینر) نیز پرداخته شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد توده‌های جنگل‌کاری‌شده از نظر میزان واکنش خاک (۰۵/۰>P )، پتاسیم قابل‌جذب، رس و درصد رطوبت نسبی خاک با جنگل طبیعی اختلاف معنی‌داری داشتند (۰۱/۰>P ). همچنین، به‌ترتیب مقدار واکنش خاک و پتاسیم قابل‌جذب در توده پلت (۹۹/۶ ،۵۱/۹۰۴ میلی‌گرم بر کیلوگرم) بیشترین میزان و کمترین آن در توده طبیعی (۱۸/۶، ۵۲/۵۵۷ میلی‌گرم بر کیلوگرم) مشاهده شد. از طرفی بالاترین درصد رس در توده طبیعی (۵۷/۴۳ درصد) و کمترین درصد آن در توده توسکا (۳۲/۳۹ درصد) بود. رطوبت نسبی نیز در توده پلت (۷۸/۴۰ درصد) بیشترین میزان و در توده زربین (۱۲/۲۰ درصد) کمترین مقدار به خود اختصاص داده است. اما سایر متغیرهای خاک اختلاف معنی‌داری با توده طبیعی نشان ندادند. میزان غنای مارگالف و منهنیک در چهار توده دارای تفاوت معنی‌داری بود (۰۵/۰>P )، شاخص تنوع (سیمپسون،۵۸/۰)، (شانون- وینر، ۲۶/۱) و غنای (مارگالف، ۰۰/۲)، (منهنیک، ۵۷/۱) نیز در توده طبیعی بیشتر از توده‌های جنگل‌کاری‌شده بود و شاخص یکنواختی (شانون- وینر، ۸۲/۰) در توده زربین بیشترین مقدار را نشان داد. تحلیل رگرسیون چندگانه متغیرهای خاکی با دو محور اول و دوم تحلیل DCA حاکی از آن است که تنها پتاسیم در تفکیک و تمایز توده‌های گیاهی منطقه مؤثر واقع شده است و چهار توده مورد مطالعه از نظر ترکیب پوشش گیاهی زیرآشکوب قابل تفکیک و تمایز هستند.نتیجه‌گیری: به‌طورکلی نتایج پژوهش حاضر نشان داد که شاخص‌های غنای گونه‌های علفی و همچنین مشخصات رطوبت، واکنش خاک و پتاسیم قابل‌جذب تحت تأثیر جنگل‌کاری تغییر کرده و طبق تحلیلDCA مهم‌ترین مؤلفه مؤثر در تفکیک توده‌های گیاهی پتاسیم قابل‌جذب است. همچنین بررسی شاخص‌های تنوع‌زیستی حاکی از بالا بودن شاخص‌های تنوع و غنا با توجه به آمیختگی گونه‌ها در توده طبیعی (ممرز و راش) نسبت به توده‌های جنگل‌کاری‌شده سوزنی‌برگ (زربین) بود. به عبارتی نتایج نشان‌دهنده نقش حفاظتی بیشتر توده‌های پهن‌برگ (پلت و توسکا) و توده طبیعی (ممرز و راش) نسبت به توده سوزنی‌برگ (زربین) برای غنا و تنوع گونه‌های علفی و نگهداری پایدار جوامع زیرآشکوب در منطقه کُلِت است.
Keywords
