Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi (Jul 2023)
TÜRK SİNEMASINDA “HACI BEKTAŞ VELİ” TEMSİLLERİ
Abstract
Hacı Bektâş-ı Velî, Türk Müslümanlığının önemli isimlerinin başında gelmekle birlikte heterodoks İslam’ın Anadolu coğrafyasındaki en etkin figürüdür. Ancak çeşitli kaynaklar ve zümreler birbirinden farklı ve birbirlerine tamamen zıt Hacı Bektâş portreleri çizerler. Hacı Bektâş-ı Velî ile ilgili yapılan çalışmalara bakıldığında, herkesin kendi görmek istediği kişiyi anlatmak yolunu seçtiği ve bu anlamda her düşüncenin kendine ait bir Hacı Bektâş-ı Velî portresi ürettiği görülür. Kimileri Hacı Bektâş-ı, Sünni bir mutasavvıf olarak ifade ederken kimileri de heterodoks İslam’ın bir temsilcisi olarak değerlendirirler. Yanı sıra Hacı Bektâş-ı tamamen politik bir figüre dönüştürerek haksızlıklar karşısında emekçi halkın yanında yer alan bir direniş sembolü olarak gösterenler de mevcuttur. Çeşitli ideolojik söylemler etrafında tarihsel kaynaklarda farklı Hacı Bektâş temsillerinin olduğu görülmektedir. Bu bakış açısı, birden çok Hacı Bektâş-ı Velî ortaya çıkarmaktadır. Bir kitle sanatı olarak sinemada ise Hacı Bektâş portrelerinin farklılaşmaktan çok aynılaştığı düşüncesi ön plandadır. Bu doğrultuda çalışma, Türk toplumunun inanç ve değerlerinde büyük bir öneme sahip olan ancak gerçek ve menkıbevi kişiliği arasında tartışmalar barındıran Hacı Bektâş temsillerinin sinemaya yansımalarını açığa çıkarmayı hedeflemektedir. Nitel araştırma metodolojisindeki yöntemlerden biri olan betimsel analiz aracılığıyla Türk sinemasına yansıyan bir geleneğin nasıl tanımlandığı, nasıl yorumlandığı örnek filmler üzerinden değerlendirilmiştir. Uygulanan betimsel analizde görüşmeler yerine filmlerde ele alınan tematik çerçevenin kurulumu ve nasıl değerlendirildiği gözleme tabi kılınırken, film yapımcısının ve yönetmenin içinde bulunduğu toplumsal yapıda bu değerleri nasıl yansıttığı ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Betimsel analiz ile farklı düşüncelere sahip bireylerin Hacı Bektâş-ı Velî hakkındaki görüşlerinin sinemaya nasıl aktarıldığı üzerinde durulmuştur. Bu doğrultuda çalışma kapsamında, Türk sinemasında Hacı Bektâş temsillerini içeren filmler tespit edilmiştir. Başlangıcından günümüze kadar sadece bir tane Hacı Bektâş-ı Velî filmi çekilmiştir. 1967 yılında T. Fikret Uçak tarafından çekilen ve Hazretli filmler olarak adlandırılan dini figürlerin yaşamlarından kesitleri Yeşilçam estetiği içerisinde aktarmaya çalışan filmlerden biri Hacı Bektâş-ı Velî (Anadolu’yu Tükleştirenler)’dir. Hacı Bektâş-ı Velî filminin dışında Yunus Emre’nin yaşam öyküsünün anlatıldığı filmlerde de Hacı Bektâş-ı Velî tiplemelerine rastlanmaktadır. Türk sinemasında incelenen Hacı Bektâş temsilleri yönetmenlerin ya da senaristlerin ideolojik düşünceleri ve inanışları ile bağlantılı olarak değişkenlik gösterirler. Bununla birlikte dönemin tarihsel, toplumsal ve politik gelişmelerini de temsiller noktasında göz önünde bulundurmak gerekmektedir.
